Malatya

Malatya; Doğu Anadolu Bölgesi'nin ve Fırat Nehri'nin stratejik konumunda yer alan bir yerleşim yeridir. Bu konumu nedeniyle ilk yerleşmeler MÖ 6000'lere gitmektedir. Ayrıca bölge önemli ticaret yolları üzerinden olduğundan dolayı sürekli savaşılmış bir yerdir. Sürekli iki devlet arasında çekişmelere neden olmuştur. Bu durum sonrası şehir her savaş sonrası yağmalanmış, savunma ve istilalardan korunmak için şehir merkezi 2 kez değişim geçirmiştir. Bunun gibi nedenlerden Malatya'nın tarihinin araştırılması çok zordur.

Malatya'nın adı Kültepe tabletlerinde Melita olarak, Hitit tabletlerinde "Maldia" olarak geçmektedir. Malatya'nın isim kökü Hititçede bal anlamına gelen "melid"den türediği ve Hitit kitabelerinde "öküz başı ve ayağı" ile ifade edildiği belirtilmiştir. "Melit+ava" ise "bal ülkesi" anlamına gelmektedir. Sonra bu isim "Meliddu", "Melide", "Melid", "Milid", "Milidia", "Melitea" olarak kitabelerde geçmiştir. Malatya'yı ele geçiren Araplar, şehre "Malatiyye" ismini vermişlerdir. Türklerin Malatya'yı fethetmesiyle isim bugünkü halini almıştır ve 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla ismi Malatya olarak resmîleşti.

Eski çağ coğrafyacılarından Strabon, Malatya'yı, kesin olarak belirtmemekle birlikte, Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı'nın (MÖ 280-212) on valiliğinden biri olarak göstermiştir.

Tarihçe
Malatya tarihi ve arkeolojisine ışık tutan Levent Vadisi kanyonu 65 milyon yıl öncesine dayanan kaya oluşumları 28 km uzunluğunda kaya formasyonlarından oluştuğunu görmekteyiz. 2007 yılında bölgedeki tarih öncesi kalıntıları yüzeysel araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün, Malatya Paleolitik Çağ-(Eski taş çağı)'ndan Tunç çağı'na kadar yerleşim izlerinin olduğunu sanılmaktadır.1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü Kurtarma Kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyük'te yapılan kazılarda, Paleolitik dönemde yaşayan toplumun mağaralardan çıkıp tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları köy yerleşik düzene geçtiklerini görmekteyiz

Malatya'nın sınırları içerisinde birçok höyük bulunmaktadır. Bunlardan en eski yerleşmenin görüldüğü yer ve ayrıca Malatya'nın ilk yerleşim alanı olan Arslantepe Höyüğüdür. İlk yerleşim alanı suyun kenarına kurulmuş bir verimli tarım alanıdır. Yaklaşık 6000 yıl kullanıldı. Yaklaşık olarak 35250 m2'lik bir alandır. Bugün ilk yerleşim yeri olan Arslantepe Höyüğü, Orduzu beldesinin Arslantepe mahallesinde bulunmaktadır.

Malatya'nın tarihi ana hatlarıyla dört büyük döneme ayrılabilir:

Erken dönem
İlk Anadolu Uygarlıkları
Osmanlı dönemi
Cumhuriyet dönemi

Erken dönem
Malatya 5 milyon yıl önce denizdi. Hititler MÖ 2000 yıllarının başında bu bölgede hüküm sürmeye başlamışlardır. MÖ 1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamış ve Malatya'yı da bu birliğe dâhil etmiştir. II. Murşili, Muvattalli ve III. Hattuşili dönemlerinde Malatya, Hitit merkezine bağlı kalmıştır. Asur Kralı Sanherib (MÖ 705-MÖ 681) döneminde Asur egemenliğine giren Malatya, daha sonra Med ve Perslerin hâkimiyetine girmiştir.

MÖ 4. yüzyılda Makedonya Kralı Büyük İskender'in Anadolu'yu ele geçirmesinden sonra, Malatya Helenistik kültürün etkisinde kalmıştır. Bu tarihten sonra Malatya sırasıyla, Medlerin, Perslerin, Romalıların, Bizanslıların, Selçuklu Hanedanının egemenliği altına girmiştir.

İlk Anadolu uygarlıkları
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.
Kuruluş ve isim itibarıyla başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir. Kültepe vesikalarında "Melita" şeklinde görülen Malatya'dan Hitit vesikalarında "Maldia" olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe "bal" anlamına gelen "Melid"den türediği anlaşılmaktadır.[8] Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir.

Osmanlı dönemi
1515 yılından itibaren Osmanlı yönetimi altına giren Malatya, Harput Vilayeti'ne bağlı iken, Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan 1924 Anayasası 89. maddesi ile) il olmuştur. İl olduktan sonraki ilk belediye başkanı, Hasanbey Caddesi'ne de ismi verilen son Osmanlı beyi Hasan Derinkök'tür.

Cumhuriyet dönemi
Malatya ili 1927-1931 yıllarında; Adıyaman, Kâhta, Arapgir, Akçadağ, Hekimhan, Pütürge ve Kemaliye (Eğin) ilçelerinden oluşuyordu. Toplam nüfusu 258.331 olup merkez nüfusu köylerle birlikte 56.528'di. Vali Mehmet Tevfik Bey, belediye başkanı Mehmet Naim Karaköylü idi. Belediye binası Emir Ahmedoğlu Hanı'ndaydı.

Şehirde Cumhuriyet Halk Partisi, Türk Ocağı, Türk Hava Kurumu, Türk Kızılay kurumlarının birer şubesi bulunmaktaydı.

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Malatya'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.

2023 Kahramanmaraş depremlerinden etkilenen Malatya'da, şehrin merkezi büyük zarar gördü. Şehirde yaklaşık 350 binden fazla konut ağır hasar aldı. 1237 kişi hayatını kaybetti.




Malatya Cumhuriyetle birlikte 20 Nisan 1924 Anayasasının 89. Maddesi gereği il olmuştur. 21.07.1922 tarihinde Vehbi Bey Malatya’ya Vali olarak atanmış ve Malatya’nın ilk valisi olmuştur. Bugüne kadar toplam 44 Vali değiştiren Malatya’da en uzun süre Ahmet KINIK Vali olarak görev yapmıştır.

Malatya’nın en güzel binalarından birisi olan Malatya Hükümet Konağı, 1938 yılında Malatya Valisi İbrahim Ethem AKINCI tarafından temeli atılarak yapımına başlandı ve 1 Eylül 1941 Pazartesi günü yapılan bir törenle hizmete açıldı. O tarihde şehrin ayrı yerlerinde bulunan resmi daireler bu tarihten itibaren hükümet konağına taşınarak burada hizmet vermeye başladı. Yıllar sonra Malatya Valisi Kutlu AKTAŞ’ın valiliği sırasında boyatılmak suretiyle dış cephe boya rengi değiştirildi. 2002 yılının Kasım ayından itibaren çift kat olan orijinal pencereleri ve dış kapıları değiştirilerek yenilendi.

2011 yılında Malatya Valisi Doç. Dr. M. Ulvi SARAN tarafından, restorasyon çalışması yaptırıldı. 2013 yılında Malatya Valisi Vasip ŞAHİN tarafından da çalışmaların tamamlanması ile yeniden hizmet vermeye başlaması için açılışı gerçekleştirildi.

Hükümet Konağı, iki yıllık tadilat süresince bugün Yeşilyurt ilçesi sınırları içerisinde bulunan Sıtmapınarı Mahallesindeki Halk Eğitim Merkezi’nde geçici olarak hizmet verdi.

Şehrin merkezi bir konumda ve Battalgazi ilçesi sınırları içerisindeki İstiklal Mahallesinde yer alan 3 kat ve 1 bodrum katından oluşan Malatya Hükümet Konağı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 02.11.2009 tarihinde almış olduğu kararla anıt eser olarak tescil edilmiş ve koruma altına alınmıştır.

Malatya Hükümet Konağı, 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremler neticesinde; Malatya Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü personelince yapılan denetim sonucu ağır hasarlı olduğu tespit edilmiştir.

Ağır hasarlı olan mevcut tescilli hükümet konağı yıkılmış olup, şehrin tarihi ve kültürel mirasının korunması açısından mevcut yerine rekonstrüksiyon şeklinde yeniden yapımına başlanmıştır.