Osmanlı İmparatorluğu zamanında Manisa'da doğan Moris Şinasi, tütün endüstrisinin en zenginlerinden olan Amerikalı işletmecidir.

Moris Şinasi, 27 Nisan 1855 tarihinde yoksul bir Sefarad Yahudisi ailenin çocuğu olarak Manisa'da doğmuştur. Doğum adı asıl adı Moiz (Musa) Eskenazi'dir. Moris Şinasi (Moris Schinasi) 9 yaşında difteri (kuşpalazı) hastalığına yakalanınca ölümle burun buruna gelir. Şinasi isminde bir Müslüman hekim tarafından tedavi edildi ve sağlığına kavuştu. İyileşince, ailesi ona Şinasi ismini de verirler. Bu bir vefa borcudur. Bu vefa anlayışı Morris’in ruhuna da işleyecektir.

Moris Şinasi, 1870 yılında on beş yaşına gelince fakir olan ailesine yardım etmek için Yahudi mezarlığında bekçi olarak işe girer. Okuma yazması olmadığından işten atılır. Sebebi ise, dışarıdan bir Yahudi ailesi gelir ve mezarlıktaki yakınlarının mezarını görmek ister. Fakat mezarın yerini bilmiyorlar. Morris ise okuma bilmediğinden mezarın yerini gösteremez. Bu aile durumu bölgenin Yahudilerine bildirerek Morris’i işten attırırlar.

Daha sonra iş arayan Moris Şinasi, girdiği diğer işleri de uzun süre devam ettiremez. O zamanlar fırsatlar ülkesi olarak sürekli konuşulan ve gidilmesi hayal edilen Amerika'ya gitmek üzere abisi Salamon ile yaya olarak geldiği İzmir Limanındaki bir geminin Amerika'ya gittiğini zannederek kaçak olarak binerler. Oysa Amerika’ya gittiğini sandıkları gemi Mısır'ın İskenderiye limanına gitmektedir. İskenderiye limanına varınca limandaki tütün yüklü başka bir gemide hamal olarak çalışırlar. Çalışmasını beğenen tütün yüklü geminin sahibi Grafallo adındaki Yunan asıllı Yahudi tütün tüccarı, Moiz’i çok beğenir ve yanında işe alır. Ona tütün işini, ticareti ve sigara yapmayı öğretir.

Kısa zamanda patronunun gözüne giren Morris gösterdiği başarıdan dolayı artık patronuyla dost olmuştur. Morris 1890 yılında Amerika’ya gitmeye karar verir. Patronundan aldığı 25 bin dolar ile yeni dünyaya geçer. Orada Şikago Beynelmilel (uluslararası ) Fuarında 1893 yılında patentini aldığı sigara sarma makinesi ve bu makinede sarılmış bir paket sigarayla katılır. O güne dek sigara tiryakileri sigaralarını elle sardığı için Moris Şinasi’nin sigara sarma makinesi büyük ve sarsıcı bir yenilik olarak görülmüştür. Buradan kazandığı para ile hem eski patronu Garofolo ya olan borcunu öder, hem de bir iş kurma imkanı bulur.

Yıl 1903’e geldiğinde ABD devleti Akdeniz’de ticaret yapabilmek ve gemilerini geçirebilmek için sultan Abdülhamit II’e başvurur. Sultan bu teklifi ABD’nin Osmanlı Devleti'ne harç vermesi karşılığı kabul eder. Yalnız bir şart daha koşar. Ve der ki: -bizden tütün de satın alacaksınız. Amerika bunu da kabul eder ve Osmanlıya harç verir.

ABD ile Osmanlı Devleti'nin arasında yapılan bu tütün anlaşması Morris Şinasi’in yolunu açar. Ege tütününü iyi tanır ve bağlantıları da vardır. Bu bağlantı avantajını iyi kullanır. Kısa sürede önünde geniş ufuklar açılan Morris Şinasi, erkek kardeşi Solomon’u da Manisa’dan getirterek iş alanını iyice geliştirir.

New York’ta Brodway 120, Sokakta SCHİNASİ BROTHERS COMPANY isimli bir sigara fabrikası kurar. Bu bina hala ayakta kalmayı başarmıştır. Kurduğu bu fabrikada Türkiye’den götürdüğü tütünleri kullanan Morris Şinasi, kısa zamanda Türk tipi sigaralarla üne kavuşur. Türkiye’den özellikle Manisa ve Akhisar civarından aldığı tütünleri yine bu bölgeden götürdüğü usta ve kalifiye işçilerle yüksek kalite mamuller elde etmeyi başarır.

1903 yılında Selanik’te iş arkadaşı olan Jozef Ben Rubi’nin kızı Laurette ile tanışıp evlenir. Victoria, Juliette ve Altina isimli üç kızı ile Leon isimli bir erkek çocuğu olur. Artık Morris çok zengindir. Hatta Yunanistan tebalı Yahudisi eşi için o döneme göre oldukça gösterişli bir malikane yaptırır. Malikanenin 52 odalı olduğu rivayet edilir.

Moris Şinasi'nin o günlerinden diğer bir rivayette şudur: Morris Yunanistan’da bir basın toplantısı yapar. Bir gazeteci bir kağıda bir soru yazar ve Morris’e verir. Morris kağıdı yanındakine verir ve “Ben okuma bilmem sen oku”. der. Ardından başka bir gazeteci:-okuma- yazma bilmeden bu kadar zengin oldunuz, bir de tahsilli olsanız kim bilir ne olurdunuz? Morris şu cevabı verir:
– iyi bir mezar bekçisi olurdum!

Moris Şinasi, 1916 yılında şirketinin tüm haklarını Amerikan Tabacco Company’e satar. Ve iş hayatından çekilir.

Bu arada şu an dünya tütün devi olan Philip Morris Company (Marlboro) ile Manisalı Şinasi Morris’in bir alakası yoktur. Philip Morris 1836’da İngiltere’de doğmuş, 1873’te Moris Şinasi daha Amerika’ya adımını atmamışken ölmüştür. Aynı işi yapsalar da birbirleriyle alakaları yoktur.

Şirketin hikâyesi 1847 yılında Londra’nın Bond Caddesi’nde Philip Morris adlı kişi tarafından tütün ve hazır sigaraların satıldığı dükkan ile başlamıştır. 1902 yılında Gustav Eckmeyer tarafından satın alınarak faaliyete geçmiştir. 1919 yılında Philip Morris Company Limited Incorporation adıyla Virginia’da kurulmuş ve bu yıl Philip Morris’in taçlı logosu kullanılmaya başlanmıştır. 1924 yılında Philip Morris, Marlboro’yu piyasaya çıkartmıştır.

Morris Şinasi, 1928 yılında vefat edinceye kadar memleketini yani doğup büyüdüğü yer olan Manisa’yı ve çocukluğunda çektiği hastalık sırasında gördüğü vefayı hiç bir zaman unutmaz. Bu amaçla bir milyon dolarlık bir bütçe ayırır. Bunu 800 bin doları ile doğduğu Manisa’ya bir çocuk hastanesi yaptırır.

Bu hastanenin çok geniş arazisi vardır ve burada inek, koyun, keçi ve tavuk gibi hayvanlar beslenir ve sebze ve meyve yetiştirilir ki çocukları taze besinlerle beslesinler diye. Yine bu hastanenin faytondan Ambulansı ve başhekimin faytondan makam aracı vardır. Bütün bu ayrıntılar bizzat Morris tarafından düşünülmüştür. Geriye kalan 200 bin dolarla da devlet tahvili alarak; bu tahvillerin getirisi olan 33 bin dolar her yıl iki taksit halinde Morris Şinasi Çocuk Hastanesine gönderilir. Morris Şinasi kurduğu bir vakıfla hastanenin geleceğini de düşünmüştür; Chemical Bank Of New York’u da mutemet tayin etmiştir. Chemical Bank 31 Mart 1996 tarihinde ‘The Chase Manhattan Bank’ ile birleşir ve fon The Chase Manhattan tarafından devralınır. Fon banka tarafından başarılı bir şekilde yönetildiğinden 1933 yılından beri her yıl düzenli bir şekilde yıllık getirisi Morris Şinasi Hastanesi’ne bağışlanmaya devam eder. Üç yılda bir kurduğu vakfın mütevelli heyeti Türkiye’ye gelerek, Manisa’da hastaneyi ziyaret etmekte ve yapılan işleri yerinde denetlemşlerdir. Bazı yıllarda Türk ekonomisindeki enflasyonun yükselmeye başlaması sonrası Amerika’dan gelen vakıf kaynakları hastaneyi idare etmekte zorlanması üzere hastane 1965 sonrası hastane Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Banaklığına devredilmiştir. Manisa Şehir Hastanesinin yapılmasıyla birlikte Morris Şinasi Hastanesi ne yazık ki kapatılmış ve şehir hastanesine taşınmıştır. Hastane şu an atıl durumda bulunmaktadır.

Uzun yıllar Amerika’daki Morris Şinasi Fonunun Türkiye temsilciliğini Coca-Cola’nın CEO’su olan Muhtar Kent’in 1950 -1955 yılları arasında New York Konsolosluğu yapan babası merhum Büyükelçi Necdet KENT yapmıştır.

Moris Şinasi, 10 Eylül 1928 tarihinde ABD New York'da 73 yaşında ölmüştür.

Kaynak:Biyografiler.com