I. Abdülhamit zamanında 25 Ocak 1786 - 28 Mayıs 1789 tarihleri arasında ve III. Selim zamanında 12 Şubat 1791 - 4 Mayıs 1792 tarihleri arasında Osmanlı Sadrazamı olarak görev yapmıştır.

Koca Yusuf Paşa, 1730 yılında Gürcistan’da doğmuştur. 1748 yılında liman reisi Hasan Kaptan tarafından satın alınarak yetiştirilmiş Gürcü asıllı bir köledir. Köle olarak İstanbul'a getirildikten sonra denizcilikle uğraşan efendisi Hasan Kaptan tarafından azad edildi ve kendi de deniz ticaretine girdi. Uzun yıllar hizmet ettikten sonra âzad edilmişse de efendisinin yanından ölümüne kadar ayrılmamıştır.

Ardından Kasımpaşa Zincirlikuyu’da bir kahvehane açmış, kışları burada çalışmış, yaz aylarında donanmaya katılarak bu arada edindiği sermayedarların katkılarıyla topladığı parayı ticarette değerlendirmiş, pek çok defa Mısır’a gidip gelmiştir. İleride hâmisi olacak ve ona devlet kapılarını sonuna kadar açacak olan Gürcü asıllı Cezayirli Hasan Paşa ile bu yıllarda 1764 yılında tanışmıştır.

Koca Yusuf Paşa, Cezayirli Hasan Paşa'nın yanında çalıştı. Cezayirli Hasan Paşa 1770 yılında Kaptan-ı Derya olunca Koca Yusuf Paşa'yı hazinedar yaptı. Ardından kapıcıbaşılık rütbesiyle kapı kethüdâlığına getirildi. Bu münasebetle hazine vekili Osman Ağa’ya intisap etti.

Koca Yusuf Paşa, Cezayirli Hasan Paşa'nın sayesinde 16 Ağustos 1785 tarihinde vezir rütbesine yükseltilerek Mora Valisi oldu. 24 Ocak 1786 tarihinde de yine Cezayirli Hasan Paşa'nın sayesinde sadrazamlığa getirilmiştir. Böylece sekiz ay öncesine kadar Cezayirli Hasan Paşa'nın kâhyası olan Yûsuf Paşa Kanuni Sultan Süleyman’ın Makbul İbrâhim Paşa’yı has odabaşılıktan doğrudan sadârete yükseltmesi gibi dışarıdan herhangi bir devlet hizmeti ve tecrübesi bulunmadığı halde sadârete getirilmiş oluyordu.

Koca Yusuf Paşa, sadrazam olarak 24 Şubat 1786’da İstanbul’a geldikten sonra ilk işlerinden biri “pederi mesabesinde” gördüğü Cezayirli Hasan Paşa’yı 1 Mart 1786 günü ziyaret etmek oldu.

Koca Yusuf Paşa, oğulları Mîr Mahmud ile Mehmed Nazif efendiyi; Mehmed Paşa ve Zeyrek Camii’nde İskender Ağa medreselerinde müderrisliğe getirdi. Kısa bir zaman sonra oğlu Mîr Mahmud, I. Abdülhamit’in torunu Atıyyetullah Hanım ile evlendirildi.

Koca Yusuf Paşa, 25 Ocak 1786 tarihinde de padişah I. Abdülhamit tarafından sadrazamlığa atandı. Bu görevi 7 Mayıs 1789 tarihine kadar sürdürdü. Bu görevi sırasında patlak veren 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Serdar-ı Ekrem olarak Osmanlı ordusuna kumandanlık etti. Bu savaş sırasında Avusturya Arşidükü II. Joseph'e karşı Sebeş Muharebesini kazandı. 7 Nisan 1789 tarihinde I. Abdülhamit’in ölümünden sonra III. Selim’in tahta çıkmasıyla Koca Yusuf Paşa, görevine devam etmekte idi ancak mevkiini daha fazla koruyamadı. 7 Mayıs 1789 tarihinde sadrazamlıktan alındı. 12 Şubat 1791 tarihinde yeniden sadrazam yapıldı. Romanya'nın Kalas şehrinde 6 Ağustos 1791 tarihinde Ruslara karşı yapılan savaşta osmanlı ordusu kaybedince, yaklaşık iki buçuk ay süren uzun ve çetin müzakerelerden sonra, 10 Ocak 1792 tarihinde, Sadrazam Koca Yusuf Paşa tarafından temsil edilen Osmanlı Devleti’yle Prens Bezborodko’nun temsil ettiği Rusya arasında Yaş Barış Antlaşması imzalandı.

İstanbul’a dönüşünde padişah III. Selim tarafından 3 Mayıs 1792 tarihinde azledildi ve Trabzon valiliği ve Anapa muhafızlığına tayin edildi.

Trabzon valiliği sırasında gönderildiği bu karışık ve problemli bölgede kısa zamanda bunaldı, bir müddet sonra halefi Melek Mehmed Paşa’nın himmetiyle talip olduğu Cidde (Mekke) valiliğine 3 Ocak 1793 tarihinde gönderildi ve Cidde Valisi ve Medine muhafızı oldu.

Koca Yusuf Paşa, Suudi Arabistan Cidde’de görevde iken 1800 yılının Haziran ayında 79 ayında öldü.

İstanbul ilinin Üsküdar ilçesinin Çengelköy semtinde boğaz kenarında bulunan, ilk sahibi Darüssade Ağası Mehmet Ağa’ya bu yalı Sultan I. Abdülhamit tarafından hediye edilmiş olan yalıyı ikinci sahibi olarak Sultan III. Selim’in sadrazamı Koca Yusuf Paşa satın aldı. Daha sonra sırayla Kaptanıderya Seydi Ali Paşa, Bağdat valisi Hamdi Paşa ve Esat Muhlis Paşa’dan oğlu Sadullah Paşa’ya kaldı. 1861 yılında Sadullah Paşa’nın satın almasıyla onun adıyla anılacak Sadullah Paşa Yalısı oldu.

İstanbul'un Kabataş semtinde Koca Yusuf Paşa'nın yaptırdığı bir sebil çeşmesi mevcuttur.

Kaynak:Biyografiler.com