Panama Kanalı’nın İnşası ve ABD’nin Kontrolü (1903-1999)

Panama Kanalı, Atlantik Okyanusu ile Pasifik Okyanusu’nu birbirine bağlayan ve küresel ticaret açısından büyük stratejik öneme sahip bir su yoludur. İlk olarak 1880’lerde Fransızlar tarafından inşa edilmeye başlanan kanal, zorlu coğrafi koşullar, salgın hastalıklar ve mali sıkıntılar nedeniyle tamamlanamadı. Bunun üzerine Theodore Roosevelt, kanalın yapımını devralarak 1904-1914 yılları arasında tamamlanmasını sağladı.

1903 yılında ABD, Panama’nın Kolombiya’dan bağımsız hale gelmesini destekledi ve hemen ardından Panama ile bir anlaşma imzalayarak kanal bölgesini kontrol etme hakkını kazandı. 1914’te Panama Kanalı açıldı ve ABD tarafından işletilmeye başlandı. Kanal, ABD için hem ticari hem de askeri açıdan kritik bir geçiş noktasıydı. Özellikle 2. Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş döneminde büyük stratejik öneme sahipti.

ABD’nin Kanalı Kaybetmesi: Jimmy Carter-Omar Torrijos Antlaşması (1977)

1970’lerde Panama halkı ve hükümeti, kanalın kendi kontrollerine geçmesi gerektiğini savunuyordu. Bu süreçte ABD ile Panama arasında uzun süren diplomatik görüşmeler başladı. 1977’de Jimmy Carter ve Panama Devlet Başkanı Omar Torrijos, Panama Kanalı’nın kademeli olarak Panama’ya devredilmesini öngören Carter-Torrijos Antlaşmasını imzaladı.

Antlaşmaya göre, ABD kanalı 1999 yılına kadar kontrol edecek, ancak bu sürecin sonunda tamamen Panama’ya devredecekti. 31 Aralık 1999 itibarıyla, Panama Kanalı tamamen Panama hükümetine geçti ve ABD’nin bölgedeki askeri varlığı sona erdi.

Donald Trump Neden Kanalı Geri Almak İstiyor?

Eski ABD Başkanı Donald Trump, 2024 başkanlık kampanyasında, ABD’nin Panama Kanalı’nı asla kaybetmemesi gerektiğini ve bu stratejik geçidin yeniden ABD kontrolüne alınması gerektiğini söyledi.

Donald Trump’ın bu isteğinin birkaç nedeni var. Birincisi, Çin’in Panama Kanalı üzerindeki artan etkisi. Çinli şirketler, Panama Kanalı’nın bazı limanlarında ve lojistik merkezlerinde büyük yatırımlar yapmış durumda. Donald Trump, Çin’in bölgedeki ekonomik etkisinden endişe ediyor ve kanalın ABD için ulusal güvenlik riski oluşturduğunu savunuyor.

İkinci neden, ABD’nin küresel gücünü kaybetme endişesi. Donald Trump, Jimmy Carter döneminde yapılan hatayı düzelterek kanal üzerindeki kontrolünü yeniden kazanması gerektiğini düşünüyor. Ona göre, kanalın ABD kontrolünde olmaması, ABD’nin dünya ticaretinde ve askeri stratejisinde zayıflamasına neden oluyor.

Üçüncü olarak, Panama Kanalı’nın stratejik önemi. Kanal, dünya ticaretinin yaklaşık %5’ini yönlendiriyor ve her yıl 14 bin gemi buradan geçiş yapıyor. ABD donanması için de kritik bir geçiş noktası olan kanal, Hint-Pasifik stratejileri açısından büyük önem taşıyor.

Donald Trump Kanalı Geri Alabilir Mi?

Panama Kanalı’nın tekrar ABD kontrolüne geçmesi hukuki ve diplomatik olarak çok zor bir senaryo. 1977’de imzalanan Carter-Torrijos Antlaşması, ABD’nin kanal üzerindeki haklarını tamamen sona erdirdi. Panama hükümeti, kanalı tekrar ABD’ye vermeye sıcak bakmıyor. Uluslararası hukuka göre ABD’nin böyle bir hamlesi, egemen bir ülkenin toprak bütünlüğüne müdahale olarak değerlendirilebilir.

Buna rağmen, Donald Trump’ın 2025’te başkan seçilmesi durumunda, Panama ile yeniden müzakerelere başlayarak veya ekonomik baskı uygulayarak kanal üzerinde daha fazla etki sahibi olmayı deneyebileceği konuşuluyor.