Özellikle Hababam Sınıfı romanıyla tanındı. Oldukça üretken olan edebiyat hayatına şiirden mizah öykülerine, romandan çocuk kitaplarına birçok farklı alanda eser sığdırdı.

Rıfat Ilgaz, nüfus kaydı 7 Mayıs 1911 olmakla beraber, annesinin anlatmasına göre 1910 yılının Şubat'ına rastlamaktadır. Tam adı Mehmet Rıfat Ilgaz'dır. Hüseyin Vehbi Bey ile Fatma Hanım’ın yedinci ve son çocuğu olan Mehmet Rıfat, Bartın nüfusuna kayıtlıdır. Ilgaz, baba tarafının kaptanlık yapan denizci bir aile olduğunu ve kaptan olan büyük babasının Sivastopol’dan geldiğini söyler. 1865’te Bartın’da doğan ve 1928’de Terme’de hayata gözlerini yuman babası Hüseyin Vehbi Bey önce gemicilik ve gemi kâtipliği işini yürütür, daha sonra da Düyûn-ı Umûmiye memurluğu yaparak bu kurumdan emekli olur. Annesi Fatma Hanım ise Bartın’da “Agalar” diye bilinen bir ailenin kızıdır. 1870’te Bartın’da dünyaya gelen Fatma Hanım 1952'de Tosya’daki oğlunun yanında vefat eder. Mehmet Rıfat henüz beş altı yaşlarındayken okula verilir. Altı yıllık ilkokulun beş yılını Cide’de, kalan bir yılını da Terme’de okuyarak tamamlar. Ortaokula Kastamonu’daki ablasının yanında başlar. Ilgaz’ın çocukluğu I. Dünya Savaşı ile Kurtuluş Savaşı’nın acıları, yoksulluğu içinde geçer. 1928’de babasının ölümü malî durumlarında büyük bir sarsıntı oluşturduğu için yatılı olarak eğitim veren Kastamonu Muallim Mektebi’ne geçmek zorunda kalır. 1930′da mezun oldu.

Kendisinden büyük altı kardeşi vardır.

1930’da Muallim Mektebi’ni bitirdikten sonra Bolu’ya, Bolu Maarif Müdürlüğü tarafından da Gerede’ye atanır. 1931’de Gerede’de ilkokul öğretmeni olarak göreve başlar. Gerede’den, Akçakoca’ya, Akçakoca’dan da Hendek ve Düzce arasında bir köy olan Gümüşova bucağına tayin edilir.

1931 yılında Bolu'daki öğretmenliği sırasında öğretmen arkadaşı ilk eşi Nuriye Hanım'la tanışıp evlendi, 1932'de kızı Gönül doğdu. 1933 yılında askere alındıktan sonra ilk eşinden boşandı.

1934 yılında soyadı kanunu çıkınca "Ilgaz" soyadını aldı.

1936 yılına kadar Bolu Gerede, Akçakoca, Gümüşova’da ilkokul öğretmenliği yaptı. 1936'da Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat bölümüne girdi ve 1938'de mezun oldu. İkinci eşi Rikkat Hanımla enstitüde tanıştı ve 1939'da evlendi. Bu evlilikten oğlu Aydın ve kızı Yıldız doğdu. Mezuniyetinden sonra Adapazarı'na atanan Ilgaz, vereme yakalandığı için öğretmenlik yapamadan buradan ayrıldı ve İstanbul Yakacık Sanatoryumuna yattı.

Hastalığının tedavisi için İstanbul’a tayinini ister ve 1939 Ekim ayında Karagümrük Ortaokulu’nda göreve başlar. Karagümrük Ortaokulu'nda Türkçe öğretmenliği yapıyor hem de fakülte de felsefe okuyordu. II. Dünya Savaşı'na denk gelen bu dönemler daha sonra edebiyatında da oldukça etkili oldu. Örneğin savaş Karartma Geceleri romanının arka planında yoğun olarak hissedilmektedir. 1943 yılında Karagümrük Ortaokulunda bir öğretmenle kavga ettiği için Nişantaşı'na sürüldü. Aynı yıl ağabeyinin de bulunduğu Tosya'da deprem olunca oraya gitti ve daha sonra izlenimlerini gazete de yazdı. Ayrıca bir de bu deneyimi yansıtan Tosya Zelzelesi şiirini yazdı.

1940 'da Çığır, Oluş, Ulus, Güneş, Yücel, Varlık, Hamle ve Yeni İnsanlık dergilerinde şiirleri çıktı ve aynı yıl 1940’ta Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne girdi. Hasan Tanrıkut, Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel'le tanıştı. Ömer Faruk Toprak ile 9 Eylül 1942'de Yürüyüş Dergisi'ni çıkardılar. Bu dergide Orhan Kemal, Sait Faik Abasıyanık, Cahit Irgat, A.Kadir, Nazım Hikmet (İbrahim Sabri) ile birlikte çalıştılar. 1943’te ilk kitabı “Yarenlik” yayınlandı. Şiirleri olağanüstü ilgi gördü.

Ocak 1944’te yayınlanan “Sınıf” adlı şiir kitabı toplatıldı, 6 ay hapis yattı. Serbest bırakıldıktan sonra bir yıl öğretmenlik yaptı. Sağlığı da oldukça bozulan Ilgaz, Heybeliada Sanatoryumuna yattı. Hapisten sonra öğretmenlik mesleğini sürdürmek istediyse de çeşitli baskı ve soruşturmalar karşısında 1946'da öğretmenlikten ayrıldı ve basın yaşamına atıldı.

1946 yılında öğretmenliğe kısa bir süreliğine dönse de, sonunda 1947'de temelli olarak bu şansı kaybetti. Bununla birlikte sanatoryuma yatabilme hakkını da kaybetmiş oluyordu. Eşi Rikkat Hanım'dan 1949 yılında ayrıldı. Bu ayrılığı yazar şu şekilde açıklıyordu;

''...Rikkat Hanım'dan 1949 yılında ayrıldım. Benim yüzümden işinden olmaması ve çocuklarımızın zarar görmemesi için anlaşarak ayrıldık. Öğretmenlikten çıkarılmıştım, iki de bir kovuşturmaya uğruyordum. Adım komüniste çıkmıştı. İzleniyordum. Yerim yurdum, ne olacağım belli değildi. Üstelik, verem gibi bulaşıcı bir hastalığım vardı. Bütün bunların eşime de zarar vereceğini, bir gün onun da işinden atılabileceğini düşünüyor, çocuklarım için de kaygılanıyordum. Ayrılmamız bundan oldu.''

1950’li yıllarda gazeteciliğe başladı. 1940 kuşağı yazarların eserlerine yer veren “Yürüyüş” dergisinin sorumlu yönetmenliğini üstlendi.

Öğretmenliğe yeniden döndü, Boğazlayan-Yozgat'a tayini çıktı. Verem hastalığı nedeniyle Validebağ Sanatoryumunda yattı.

1947 yılında Aziz Nesin’le “Marko Paşa” dergisinin çıkarılmasına katıldı, yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Malum Paşa, Merhum Paşa, Hür Marko Paşa gibi dergilerin adı sık sık değişiyordu.1950'li yıllarda Ilgaz, gazetecilik yapmaya başladı. Sakıncalı olduğundan gazeteler ve dergiler imzalarına pek yer vermediler. 1952′de “Adembaba” isimli mizah dergisini çıkardı. Dolmuş, Taş, Karikatür, Şaka gibi dönemin ünlü mizah dergileriyle, Yeni Gazete’de yazılar yazdı.

Ocak 1953’te “Devam” adlı şiir kitabı yayınlandı ve bu kitap da toplatıldı, kendisi tekrar cezaevine kondu. Aynı yıllarda çeşitli senatoryumlarda verem tedavisi gördü. Yazı ve şiirlerinden ötürü yaklaşık 5 buçuk yıl hapis yattı.

1952-1960 arasında Tan gazetesinde düzeltmen, dizgici ve röportaj yazarı olarak çalıştı. Turhan Selçuk ve İlhan Selçuk'un çıkardığı Dolmuş Dergisi'ne 'Stepne' takma adıyla yazılar yazdı. Hababam Sınıfı, Pijamalar(Bizim Koğuş), Don Kişot İstanbul’da bu dergide dizi olarak yayınlandı. Hababam Sınıfı'nı da isminin sakıncalı olması nedeniyle 'Stepne'(Yedek Lastik) takma adıyla yazdı.

Asıl ününü 1959′da Türkiye’deki eğitim sistemini eleştirmek amacıyla yazdığı “Hababam Sınıfı” adlı kitapla kazandı. Çok tutulan ve tekrar tekrar basımı yapılan bu öyküler dizisi, tiyatro ve birçok kez sinemaya da uyarlandı. 1952-1960 arasında siyasi baskılar nedeniyle gerçek ismiyle yazamadı, “Stepne” adını kullandı.

1966'da Ilgaz'ın oyunlaştırdığı Habam Sınıfı romanı Ulvi Uraz Tiyatro Topluluğu tarafından sahnelendi. Aynı oyun 1969 yılında İstanbul Tiyatrosu'nda sahneye kondu. Aynı yıl Çatal Matal oyunu da Ankara Sanat Tiyatrosu'nda sahnelendi.

1961 Anayasası yürürlüğe girdikten sonra kendi adıyla yazı ve şiir yayınlama özgürlüğüne kavuştu. Vatan, Demokrat İzmir, Yeni Gün, Yeni Ulus gazeteleri ile Akbaba dergisinde yazdı. Sınıf Yayınları'nı kurdu ve kendi kitaplarını yayınlayabildi. 1970’te Basın Şeref Kartı aldı. 1974’te emekli oldu. 1975'te Doğum yeri olan Cide’ye yerleşti.

12 Eylül 1980 döneminde tekrar gözaltına alındı. 70 yaşında olmasına rağmen gözleri bağlanarak gerekçesiz sorguya çekildi ve bir aydan fazla gözaltında tutuldu. Tutukluluğu sona erince İstanbul’da oğlu Aydın Ilgaz ile birlikte ölümüne kadar İstanbul’da yaşadı.

1980 döneminde yaşadıklarını 'Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra' adlı kitabında anlatıya dönüştürdü. Oğlu ile birlikte Çınar Yayınları'nı kurdu.

İlk şiirleri ile yazıları, Kastamonu’da yayınlanan “Nazikter” ve “Açıksöz” dergileri ile “Güzel İnebolu”, “Güzel Tosya”, “Samsun” gazetelerinde çıktı. Kişisel duygularını yansıttığı ölçülü uyaklı bu dönem şiirlerini sonraki kitaplarına almadı. 1940′lardaki toplumsal gerçekçi şairler kuşağının en önemli temsilcisi. Siyasal ve ideolojik sorunları yalın bir dille ortaya koydu, insanların yaşantılarını, öykünmesiz ve gösterişsiz bir dille yansıttı.

Rıfat Ilgaz’ın Karartma Geceleri adlı romanı Yusuf Kurçenli tarafından filme çekildi. Birçok ödül alan filmde başrolü Tarık Akan oynadı.

Evlilikleri :
1.evliliği : 1931 yılında Bolu'daki öğretmenliği sırasında ilk eşi Nuriye Hanım'la tanışıp evlendi, 1932'de kızı Gönül doğdu. 1933 yılında boşandı.
2.evliliği : İkinci eşi Rikkat Hanımla Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat bölümünde tanıştı ve 1939'da evlendi. Bu evlilikten oğlu Aydın ve kızı Yıldız doğdu. 1949 yılında boşandı.
3.evliliği : 1970 yılında yazar Afet Hanım'la evlendi ve 1971'de kızları Defne doğdu.

Rıfat Ilgaz, 7 Temmuz 1993 tarihinde İstanbul’da 82 yaşında ölmüştür.

Cide, Kastamonu'da her yıl 7 Temmuz tarihinde Rıfat Ilgaz adına Sarı Yazma Festivali düzenlenmektedir.

Eserleri :
Romanları:
1957 - Hababam Sınıfı
1959 - Pijamalılar (Bizim Koğuş)
1969 - Karadenizin Kıyıcığında
1972 - Halime Kaptan
1974 - Meşrutiyet Kırathanesi
1974 - Karartma Geceleri
1976 - Sarı Yazma
1981 - Yıldız Karayel
1984 - Apartıman Çocukları
1984 - Hoca Nasrettin ve Çömezleri
1987 - Hababam Sınıfı İcraatın İçinde
1982 - Yokuş Yukarı
1986 - Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra
1992 - Dördüncü Bölük
1957 - Radarın Anahtarı
1957 - Don Kişot İstanbul'da
1962 - Kesmeli Bunları
1962 - Nerde O Eski Usturalar
1962 - Saksağanın Kuyruğu
1965 - Şevket Ustanın Kedisi
1969 - Garibin Horozu
1972 - Altın Ekicisi
1972 - Palavra
1972 - Tuh Sana
1972 - Çatal Matal Kaç Çatal
1972 - Bunadı Bu Adam
1972 - Keş
1972 - Al Atını
1972 - Hababam Sınıfı Uyanıyor
1972 - Hababam Sınıfı Baskında
1972 - Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı
1982 - Rüşvetin Alamancası
1983 - Sosyal Kadınlar Partisi
1983 - Çalış Osman Çiftlik Senin
1990 - Şeker Kutusu

Şiir kitapları:
1943 - Yarenlik : 1946'da ikinci basımı yapıldı.
1944 - Sınıf : Kovuşturmaya uğradı. 6 ay hapis yattı.
1947 - Yaşadıkça : Toplatıldı.
1953 - Devam : Toplatıldı.
1954 - Üsküdar’da Sabah Oldu
1962 - Soluk Soluğa
1969 - Karakılçık
1971 - Uzak Değil
1974 - Güvercinim Uyur mu
1983 - Kulağımız Kirişte
1987 - Ocak Katırı Alagöz
1995 - Çocuk Bahçesi
1983 - Bütün Şiirleri : 9 cilt olarak
2004 - Bütün Şiirleri: 1927-1991

Çocuk kitapları :
Bacaksız Kamyon Sürücüsü
Bacaksız Okulda
Bacaksız Paralı Atlet
Bacaksız Tatil Köyünde
Bacaksız Sigara Kaçakcısı
Öksüz Civciv
Küçük Cekmece Okyanusu
Cankurtaran Yılmaz
Kumdan Betona
Çocuk Bahçesi(Şiir)


Kaynak:Biyografiler.com