Taberi, 838 yılında İran'da tarihî bir bölge olan Taberistan'da Hazar Denizi'ne sahili olan Mazenderan Eyaleti'ne bağlı Amul şehrinde varlıklı bir ailede doğduğu için 'Taberî' olarak ünlenmiştir. Tam adı Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî’dir. Taberi, ilk tahsiline doğduğu yerde başladı. Yedi yaşında Kur’an-ı kerimi ezberledi. Dokuz yaşında hadis-i şerif yazmaya başladı.

Taberi 12 yaşında iken doğduğu memleketi bırakıp, İlim tahsili için İran’ın Rey şehirine gitmiş ve burada beş yıl kadar kalmış, hadis, tarih, Hanefî fıkhı tahsil etmiştir. Ardından 855 yılında Hanbelî mezhebinin kurucusu Ahmed bin Hanbel'den hadis almak üzere Bağdat’a gitmişse de oraya ulaşmasından kısa bir süre önce onun vefat etmesi sebebiyle bu arzusu gerçekleşmemiştir. Ancak burada Za’ferâni ile Ebû Said el-İstahrî’den Şâfiî fıkhını okumuştur.

Bağdat’tan Basra’ya geçen Taberî, Basra’da birçok âlimden ve muhaddisten ders alıp, hadis yazmıştır. Özellikle İbn Musennâ’dan Hazreti Ali rivayetlerini almış, onlardan cahiliye devri olayları, Hz Muhammed’in siyeri ve dört halife dönemlerine ait birçok haber edinmiştir.

Oradan geçtiği Kûfe’de birçok alimden hadis öğrenerek yazmıştır. Ayrıca kıraat, Arap Dili ve Edebiyatı dersleri almıştır. Taberî, Kûfe’de iki yıl kadar kaldıktan sonra tekrar Bağdat’a geçti ve bir müddet orada kaldı.

Bağdat’tan, Mısır’a gitmek kastıyla yola çıktığında, Hamevî’nin “Suğûr beldeleri” dediği Anadolu’ya; Adana civarına uğradı. 253/867 yılında, o günkü adı Fustat olan Mısır’a giderken, Şam’a bağlı bulunan Filistin, Ürdün, Dımeşk, Hıms, Kınnesrin’e ve iç kesimlerdeki şehirlere de uğrayarak buralarda bulunan âlimlerden ilim tahsilinde bulundu. Bu bölgede Beyrut şehrine uğrayıp, Abbas b. Velid el-Beyrûtî’nin yanında hatim yaparak Şamlıların Kur’an kıraatini öğrendi.

Mısır’a geldiğinde burada Tolunoğulları Devleti hâkimdi. Burada da hadis, fıkıh, dil ve edebiyat dersleri alarak Şam’a döndü. Ancak Şam’da fazla kalmayarak tekrar Mısır’a gelmiş, bu gelişinde Mısır’da uzun süre kalmayarak 870 yılında tekrar Bağdat’a dönmüştür.

Taberi, Hilâfet merkezi olan Bağdat'a yerleşmiştir. Zamanında hadis, fıkıh (Hanefi, Şafiî ve Malikî fıkıhları), kırâat, tarih ve edebiyat sahalarında meşhur olan birçok âlimden ders almıştır, Kıraat, tefsir, hadis, fıkıh, tarih, matematik ve tıp ilminde engin bilgi sahibi oldu ve yetiştikten sonra da bütün bu ilimlerde eserler vermiştir.

Birçok alimden hadis-i şerif öğrenip rivayette bulundu. Yüz bin hadis-i şerifi ravileriyle ezberleyerek hafız oldu.

Fıkıh ilmini, Davud-i Zahiri’den; Şafii fıkhını Mısır’da Rebi’ bin Süleyman’dan ve Bağdat’ta Muhammed Za’ferani’den öğrendi. Yunus bin Abdüla’la’dan ve diğer fıkıh alimlerinden Maliki mezhebinin bilgilerini öğrendi. Ebu Mukatil’den de Hanefi fıkhını öğrendi. Şafii mezhebinde olmasına rağmen, amelde dört hak mezhebin fıkıh bilgilerini çok iyi öğrenip, dört mezhepte de alim oldu. Şafii mezhebinde zamanın en büyük alimiydi. Kendisinden, Ebu Şuayb-il-Harrani ve Abdülgaffar Huseybi ilim öğrendi.

Fıkıhta önceleri Şafiî mezhebine mensup iken, sonradan mutlak müctehidlik mertebesine ulaşmıştır.

Muhammed Cerir Taberi, birçok ilimde mütehassıs olduktan sonra, ilmini insanların istifadesine sundu. Bağdat’ta on sene Şafii mezhebine göre fetva verdi.

Kaynaklar Taberî'nin; Hanbelî mezhebinin kurucusu Ahmed bin Hanbel'den hadis ve ilim almak üzere Bağdat'a geldiğini ancak onun vefatından sonra Bağdat'a ulaşabildiğini, bunun üzerine memleketine dönmeyerek Basra, Kufa ve Vasit'de bilginlerden ilim tahsiline devam ettiğini belirtiyorlar

Taberi’nin en önemli eserlerinden ikisi, İslâm dünyasında çok rağbet görmüş bir tefsir kitabı olan 'Tefsîru'l-Taberî' (Türkiye'de 'Taberî Tefsîri' ismiyle bilinmekte ve yayınlanmaktadır) ve Taberî Tarihi'dir.

Bağdat’a yerleştikten sonra on yıl kadar Şâfiî Mezhebine göre fetvalar veren Taberî, diğer mezheplerin görüşlerini inceleyip delillerini zikrettiği kitabı İhtilâfu’l-Fukahâ’yı yazarak özgün fıkhî görüşlerini ortaya koymuştur. Yaklaşık bir asır kadar devam eden ve Taberîye veya Cerîriyye Mezhebi olarak şöhret bulan bu mezhep, takipçilerinin kalmaması, Taberî’nin eserlerinin korunamamış olması, o dönemde yaygın olan Şâfiî ve Hanbelî mensuplarının yoğun taassupları sebebiyle günümüze ulaşamamıştır.

Taberi, 17 Şubat 923 tarihinde Bağdat, Irak’da 84 yaşında ölmüştür.

Kitapları :
Ebu Cafer Taberî'nin yazdığı eserlerin birçoğu kaybolmuş ve zamanımıza kadar ulaşamamıştır. Taberî'nin eserlerinden bazıları şunlardır:
• Peygamberler ve Melikler Tarihi (Tarih er-Rusül ve'l Muluk ve'l Hulafa): Bu tarihsel kayıtlar eseri, İslâm erken tarihi ve Emeviler ile Abbasiler hanedanlığı üzerine bir kaynak oluşturur.
• Cami'ul Beyân an Tevil'il Kur'ân: Kısa adıyla Tefsir'ut Ṭaberi, 883 yılında tamamladığı bu eseri 'Taberî Tefsiri' olarak da bilinir. Taberî bir tarihçi olması kadar rivayet tefsirlerinin anası' olarak kabul edilen bu tefsiri ile de şöhret olmuştur. 1903 yılında ilk defa Kahire'de 30 cilt kapsayan kitap olarak basılmıştır.
• Gaririya
• İhtilafu'l Fukaha: Bu eseri İhtilâfu Ulemâi'l-Emsar f Ahkâmi Şerâii'l-İslâm adıyla 1933'te yayımlanmıştır.
• Usulu'l Fıkıh
• Letâifu'l Kavl fi Ahkam-i Şerai'l İslâm: Usul-i fıkha dair yazdığı bir eserdir.
• Kitabu'l Kıraat ve Tenzilu'l Kur'an
• Kitabu Şerhi's Sünne: Mezhebî ve itikâdî konuları içeren eser Mısır ve Mumbai'de (1321) basılmıştır.
• Kitab-u Adabi Menasiki'l Hacc
• Kitab-u Adabi'l Kudât
• Kitabu'l Muciz fi'l Usul
• Kitabu'l Garib ve't Tenzil ve'l Aded


Kaynak:Biyografiler.com