Büyük Selçuklu Devleti'nin üçüncü sultanıdır.

Melikşah, 6 Ağustos 1055 tarihinde doğmuştur. Babası Büyük Selçuklu Devleti'nin ikinci sultanı Alp Arslan’dır. 9 yaşındayken vezir Nizamülmülk’ün yanında savaşa katıldı. Devlet işlerinde mükemmel yetişti. 10 yaşında iken Karahanlılar Han'ının kızı Türkan Hatun ile evlendirildi. Alparslan 1066 tarihinde Meliksah’ı veliaht tayin etti. Babasının 1072 yılında öldürülmesi üzerine 17 yaşında iken hükümdar oldu. Melikşah 1072'de sultan olduktan sonra babası zamanında vezirlik makamına getirilen Nizamülmülk'ü görevinde bıraktı.

Melikşah’ın hükümdarlığını kabul etmeyen amcası Kirman meliki Kavurd’u 17 Nisan 1073′ de Hemedan yakınlarında yenerek esir etti. Kavurt Bey idam edildi ve iki oğlunun gözlerine mil çekilip kör edildiler. Böylece Selçuklu ülkesinde bulunan emirler arasında Melikşah Sultan olarak belirlenmiş oldu. Melikşah, Semerkant hanı ikinci Nasr’ın ele geçirdiği Tirmiz üzerine yürüdü. Ancak Nasr’ın gelerek özür dilemesi ve bağlılığını arz etmesi üzerine onu affetti.

1074 yılında Batı Karahanlı Hanlığı’nı Selçuklulara bağladı. 1075’te Kafkasya’ya yöneldi. Gürcistan’ın bazı bölgelerini ele geçirdi. Başkenti Rey’den İsfahan’a taşıdıktan sonra 1076 yılında Kafkasya’ya ikinci seferini düzenledi. Bunu, 1078′ deki üçüncü sefer izledi. Bu seferle Kafkas Dağları’ndan Hazar Denizi’ne kadar olan geniş bir bölge Selçuklu sınırlarına katıldı.

1077’de kardeşi Tutuş’u Suriye melikliğine atadı. Emir Porsuk’u da Anadolu’ya gönderdi. Suriye’de Atsız Bey ile Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın birer devlet kurmalarını önlemeyi amaçladı. Suriye meliki Tutuş, bu sırada Sultan Melikşah'a karşı isyan eden Atsız’ı yakalayarak boğdurdu. Böylece Suriye Selçuklu Sultanlığı’nın ilk sultanı oldu.

1085 yılında Diyarbekir’i ele geçirmeleri neticesinde Mervaniler Devleti yıkıldı. Ertesi yıl, Suriye seferine çıkan Sultan Melikşah, Urfa, Menbic ve Halep kalelerinden sonra Antalya’ da Akdeniz’ e dayandı. Melikşah, denizden aldığı kumları İran’a götürüp babası Alp Arslan’ın kabrine serpti ve ;“Babacığım! İşte sana müjde, henüz bir çocuk olarak bırakmış olduğun oğlun, Allah’ın izniyle dünyayı baştan sona fethetmiştir.” dedi.

Melikşah 1092′de Bağdat’a giderek Hicaz, Yemen ve Aden bölgesinin alınması amacıyla ordularını sefere hazırladı. Aynı yıl Mekke ve Medine ile Arabistan yarımadasının büyük bölümü ele geçirildi. Hac yolları emniyet altına alındı.

Melikşah’ın Hükümdarlık devrinde Büyük Selçuklu Devleti en geniş sınırlarına ulaştı. Sınırlar Anadolu'dan Umman'a Kafkaslar'dan Hindistan önlerine uzandı (10.000.000 km²). Melikşah'tan sonra Selçuklular eski gücüne kavuşamadı. Devrin en önemli kişileri arasında Kaşgarlı Mahmut, Gazali, Ömer Hayyam bilim ve Nizamülmülk siyaset dalında bulunur.

Melikşah, 19 Kasım 1092 tarihinde 37 yaşında Bağdat'da karısı tarafından zehirlenerek öldürülmüştür.

Melikşah, öldükten sonra 13 yaşında olan ve meşru varisi olarak ilan edilmiş bulunan Ebu'l Muzaffer Berkyaruk Büyük Selçuklu Devleti tahtına geçti. Melikşah’ın ölümünden sonra yerine geçen oğlu Berkyaruk, babasının saltanat makamını korumayı başaramadı. Melikşah’ın ölümünü fırsat bilen saltanat varisleri birer birer ayaklanarak Büyük Selçuklu Devletini zayıflatan ve bölen süreci başlattılar. İlk başkaldıranlardan biri Melikşah’ın kardeşi, Selçuklu Maliki (Valisi) Tutuş oldu. Tutuş, yeğeni Berkyaruk’un hakimiyetini kabul etmeyerek saltanat üzerinde hak iddia etti. Berkyaruk, amcası Tutuş’un başkaldırısı ve taarruzu üzerine giriştikleri savaşta Tutuş’u öldürerek bu tehdidi ortadan kaldırmıştı ancak Melikşah’ın ölümü geniş Selçuklu coğrafyasında isyan ve başkaldırı için fırsat kollayan zümrelerin ayaklanmalarıyla çok daha kötü tezahürlere sebep oldu.

Melikşah'ın eşi Terken Hatun, Terken Hatun’dan olma 5 yaşındaki oğlu I. Mahmud için 25 Kasım 1092'de sultan ilan ettirip Bağdat'da oğlu adına hutbe okuttu. Çeşitli bölgelerde valilik ve yönetimcilik yapan Selçuklu ileri gelenleri bu karışıklığı fırsat bilip kendi bağımsızlıklarını ilan etmeye başladılar.

Berkyaruk’un ölümü üzerine yerine kardeşi Mehmet Tapar geçti. Mehmet Tapar’ın 14 yıllık hâkimiyeti sürecinde Büyük Selçuklu Devletinin Zayıflaması ve Bölünmesi durdurulamadı (1118). Mehmet Tapar’ın ölümünden sonra yerine oğlu Mahmut Geçti ancak Melikşah’ın oğlu, Mehmet Tapar’ın kardeşi Horasan Maliki (Valisi) Ahmed Sencer, yeğeni Mahmut’u tahttan indirerek yerine kendisi geçti ve yeğeni Mahmut’u himayesi altına alarak Irak Selçuklularının sultanı ilan etti.

Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın oğlu olan I. Kılıç Arslan esir olduğu İran'dan Anadolu'ya kaçtı ve burada babasına destek vermiş bu yörelere göç etmiş olan Türkmen aşiretler mensupları tarafından Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı olarak kabul edildiler.

Kaynak:Biyografiler.com