Asker ressam Hüseyin Zekâi Paşa, Türkiye’de batılı anlayışta çalışan ilk ressamlardan biridir.

Hüseyin Zekâi Paşa, 1860 yılında Üsküdar, İstanbul’da doğmuştur. İlköğrenimini tamamladıktan sonra Kuleli Askeri İdadisi’ne girdi. Kuleli Askeri İdadisi’nde iken aralarında Hoca Ali Rıza’nın da bulunduğu birkaç öğrenci arkadaşıyla birlikte özel bir resim atölyesi kurulması için okul yönetimine başvurmuş ve bir resim atölyesi açılmasını sağlamıştır. Bu atölyede Osman Nuri Paşa ve Süleyman Seyyid’in öğrencisi oldu. Mezun olduktan sonra Mekteb-i Harbiye’ye girdi.

Hüseyin Zekâi Paşa, 1881 yılında Mekteb-i Harbiye’de öğrenciyken yaptığı, Boğaziçi’ndeki donanma gecelerinden birini canlandıran resmi, Abdülhamit II tarafından beğenilince, 1883 yılında mezun olduktan sonra teğmen rütbesiyle Şeker Ahmet Paşa’nın yanına hünkâr yaverliğine getirildi. Bu yıllarda Askeri İnşaat Komisyonu başkanlığı görevini üstlendi.

Avrupalı devletlerin geçirdiği ekonomik ve siyasi dönüşüm karşısında yaşanan güç kaybı, Osmanlı İmparatorluğu'nun Batı ile kurduğu ilişkilerin niteliğini değiştirmiş ve Osmanlı yönetimi ayakta kalabilmek için başta askeri alan olmak üzere pek çok alanda hızlı bir yenileşme içine girmiştir. Bu bağlamda askeri okulların müfredatlarına giren resim dersleri, asker ressamlar diye anılan bir kuşağın yetişmesine yol açmıştır.

On dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde yetişen iki asker ressam, Hüseyin Zekâi Paşa ve Ahmet Ziya Akbulut'tur.

Hüseyin Zekai Paşa'nın Yakacık tablosu (1908)

Hüseyin Zekai Paşa'nın Yakacık tepelerinden İzmit Körfezine ve daha arkadaki Yalova sahillerine bakışını belgeleyen bu 1908 tarihli yapıt fotograftan da yararlanılmış olduğu varsayılabilecek, primitif tadlar da içeren tablosudur.

Hüseyin Zekâi Paşa, 1898 yılında Alman imparatoru Kaiser Wilhelm-II’nin Suriye gezisi sırasında, eski yapıtlar uzmanı olarak ona eşlik etti.

Hüseyin Zekai Paşa, Çamlıca Sırtları tablosu

Hüseyin Zekâi Paşa, Şeker Ahmet Paşa’nın ölümü üzerine 1907’da saray ressamlığına ve yabancı konuklar teşrifatçılığına getirildi. Mahmud Şevket Paşa'nın gözetiminde bugünkü Askeri Müze’nin kuruluş çalışmalarına katıldı. Yıldız Sarayı Porselen Fabrikası'nda porselen ürünlerin dekorlanması işinde görev aldı. 1908’de 1. Tugay Komutanlığından emekli olduktan sonra ölümüne değin Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı Sanayi-i Nefise Mektebi Encümeni üyeliğini sürdürdü.

Hüseyin Zekâi Paşa, Avrupa’da resim öğrenimi görmemesine karşın, orada öğrenim görmüş ressamların yapıtlarını yakından incelemek suretiyle batılı bir anlayışta çalıştı. İlk dönem resimleri, fotoğrafik denebilecek bir gerçekçilikteydi. “Yıldız Sarayı Bahçesinden Peyzaj” gibi bu yıllarda gerçekleştirdiği yapıtları, ince boya hamuru ve duru renkleriyle 19. yüzyıl manzara geleneğine bağlıydı.

1910 yılından sonra katıldığı Galatasaray sergilerinde Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’yle ilişki kurdu. Bu tarihten sonra fotoğrafik gerçekçi anlatım yerine, daha kalın firça vuruşlarının egemen olduğu izlenimci bir anlayışa yöneldi. Bugün Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde bulunan “Cami”, “Ayasofya Camisi Hünkâr Mahfili” gibi en önemli yapıtlarını gerçekçi ve izlenimci anlayışları özümseyerek oluşturdu. Duyarlı bir anlatımla ele aldığı bu resimlerinde izlenimci renk anlayışını kompozisyonun bütünselliğini yok etmeyen bir ayrıntı işçiliğiyle birleştirdi.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Heyeti Güzel Sanatlar Encümeni Üyeliği de yapar.

Manzara türünün yanı sıra portre ve figürler de yaptı. Yapıtlarından örnekler İstanbul, İzmir ve Ankara Devlet Resim ve Heykel müzeleriyle dolmabahce-sarayi-ve Topkapı sarayı'nda bulunmaktadır.

Natürmort

Hüseyin Zekai Paşa'nın ressamlığının ve koleksiyonerliğinin yanı sıra yazarlık yönünün de olduğu bilinmektedir. Ressamlığının yanı sıra sanat eseri koleksiyonları yapan sanatçının ayrıca 1914 ve 1919 yıllarında yazdığı sanat tarihi kitapları da vardır.

Peyzaj ve natürmort çalışmaları bulunan Hüseyin Zekai Paşa'nın İstanbul resimleri arasında III. Ahmet Çeşmesi, Ayasofya Camii gibi anıtsal mimari betimlemeleri, İstanbul’un çeşitli yerlerinden yaptığı peyzajlar sayılabilir.

Hüseyin Zekai Paşa'nın III. Ahmet Çeşmesi adlı tablosu.

Hüseyin Zekâi Paşa, erken dönemlerinde primitiflerin fotoğraftan çalışılmış resimlerini andıran bir üslupta çalışan sanatçının daha geç dönem resimleri, açık havada çalışılmış izlenimi veren ışık ve renk kullanımıyla empresyonist bir üslubu çağrıştırır.

Hüseyin Zekâi Paşa, 1905 yılında İstanbul'a gelen Fransız Neo- Post Empresyonist ressam Paul Signac'ı Doğancılardaki evinde konuk etmişti. Paul Signac, onun konağında misafir iken İstanbul’un çeşitli yerlerinde bol bol resim yapmış dönemin pekçok ressamı ve öğrencisi ile de görüşmüştü.

Hüseyin Zekai Paşa'nın 1905 -1906 yıllarına tarihlenen Ayasofya Camii Hünkar Mahfili adlı resmi ise, başarılı bir iç mekan tanımlamasıdır. Bu resim batılı anlamda Türk resim sanatının erken iç mekan sahnelerinden birisi olarak ayrıca dikkat çekicidir.

Hüseyin Zekâi Paşa, 1919 yılında Üsküdar, İstanbul’da 59 yaşında ölmüştür.

Kitapları :
1914 - Mübeccel hazineler
1919 - Bedayi-i Asar-ı Osmaniye


Kaynak:Biyografiler.com