Birinci Dünya Savaşı

Birinci Dünya Savaşı

28 Temmuz 1914'te başlayan ve 11 Kasım 1918'de sona eren Avrupa merkezli küresel savaş. II. Dünya Savaşı'na dek Dünya Savaşı veya Büyük Savaş olarak adlandırılmıştır.

I. Dünya Savaşı, 1914 yılında Avrupa'da başlamış, ancak dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin katılması ve diğer kıtalardaki sömürgelere de yayılması nedeniyle "dünya savaşı" olarak adlandırılmıştır. 1914'te başlayan savaş 1918 yılında sona ermiştir. 30 Ekim 1918'de Osmanlı Devleti Mondros Mütarekesi'ni imzalayarak savaştan çekildi.

I. Dünya Savaşında Osmanlı devletinin askeri haraketleri Osmanlı Cephesi (Birinci Dünya Savaşı) makalesinde açıklanmaktadır.

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI

Nedenleri:
1. Avrupalı devletlerin sömürgecilik faaliyetleri, hammadde ve pazar rekabeti.
2. Almanya ve İtalya’nın sömürgeciliğe başlamaları.
3. İngiltere ve Fransa’nın, Almanya’ya karşı silahlanmaya başlaması.
4. Rusya’nın ideallerini gerçekleştirme isteği.
5. Balkanlar’da Slav - Germen çekişmesi.
6. Fransız İhtilali’nin doğurduğu milliyetçilik akımı.
7. Fransa’nın Alsace-Loraine’i Almanya’dan almak istemesi.
8. Avusturya-Macaristan prensinin Saraybosna’da bir Sırp milliyetçi tarafından öldürülmesi (28 Haziran 1914).

I. Dünya Savaşı Öncesi Oluşan Bloklar
İttifak (Bağlaşma) Bloğu
İtilaf (Anlaşma)Bloğu
Almanya
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
İtalya
İngiltere
Fransa
Rusya

İtalya, İttifak grubunda iken Antalya ve çevresinin kendisine bırakıldığı gizli Londra Antlaşması ile İtilaf Grubu’na geçmiştir.
Bulgaristan Çanakkale Savaşı’ndan sonra İttifak Grubu’na katılmıştır.

Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na Girme Nedenleri
1. İttihatçıların Almanlara sempati duyması.
2. Alman desteği ile devletin kurtulacağına inanılması.
3. Osmanlı Devleti’nin Almanya ile gizli bir anlaşma yapması (2 Ağustos 1914).
4. Osmanlı Devleti’nin siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi.
5. Osmanlı Devleti’nin, İngiltere ve Fransa’nın ekonomik baskılarından kurtulmak istenmesi.
6. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği toprakları geri almak istemesi.
7. Osmanlı coğrafyasının jeopolitik önemi.

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni I.Dünya Savaşı İçine Çekme Nedenleri
1. Almanya’nın halifelik makamını kullanarak İngiliz ve Fransız sömürgelerindeki Müslümanları ayaklandırmak istemesi.
2. Almanya’nın yeni cepheler açarak İtilaf devletlerinin kendi üzerindeki baskısını hafifletmek istemesi.
3. Almanların, İngilizler’in Osmanlı toprakları üzerinden geçen Uzak Doğu sömürge yollarını ele geçirmek istemesi.
4. Almanya’nın Musul-Kerkük petrollerinden yararlanmak istemesi.
5. Almanya’nın, İtilaf devletlerinin Boğazlar yoluyla Rusya’ya yardım göndermesini önlemek istemesi.
6. Almanların İngilizlerden kaçan Goben ve Breslav adlı gemileri Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır.
7. Osmanlı, gemileri satın aldığını açıklamış ve gemilerin adlarını Yavuz ve Midilli olarak değiştirmiştir.
8. Bu gemiler, Rusya’nın Sivastopol ve Odesa limanlarını bombalamıştır.
9. Ruslar bunun üzerine Karadeniz sahillerine ve Doğu Anadolu'ya saldırmıştır.

OSMANLI DEVLETİ’NİN I.DÜNYA SAVAŞI’NDA SAVAŞTIĞI CEPHELER
Topraklarımızda Savaştığımız Cepheler Topraklarımız Dışında Savaştığımız Cepheler
1. Kafkas Cephesi 1. Makedonya
2. Kanal Cephesi 2. Galiçya Cephesi
3. Filistin-Suriye Cephesi 3. Romanya
4. Irak Cephesi
5. Çanakkale Cephesi
6. Hicaz-Yemen Cephesi

Kafkas Cephesi
Cephenin Açılma Nedenleri :
1. İttihatçıların Orta Asya’daki Türkleri birleştirme ve Hindistan’a kadar toprakları genişletme isteği.
2. Almanların Bakû petrollerini ele geçirmek için Osmanlı’yı kışkırtması.
3. Rusların Doğu Anadolu’ya saldırmasıyla mücadele başlamıştır (1 Kasım 1914).
4. Enver Paşa Sarıkamış’ta Ruslara karşı cephe açmıştır.
5. 90.000 asker Allahuekber Dağları’nda soğuktan donarak şehit olmuştur (Sarıkamış Faciası).
6. Ruslar, Doğu Anadolu’yu işgal etmiştir.
7. M. Kemal Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri almıştır (1914).
8. Rusya’da Bolşevik İhtilali çıkmıştır (1917).
9. Rusya Brest Litowsk Antlaşması ile I.Dünya Savaşı’ndan çekilmiş; Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır (3 Mart 1918).

Kanal Cephesi
Cephenin Açılma Nedenleri :
1. Osmanlı Devleti’nin Mısır’ı İngilizler’den geri alma düşüncesi.
2. Osmanlı Devleti’nin, İngilizler’in Uzak Doğu sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek ve Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek istemesi.
3. Cephede mücadele 3 Şubat 1915’te başlamıştır.
4. Almanya’nın desteği ile iki kez harekat düzenlenmiştir.
5. Osmanlı Devleti başarılı olamamıştır (1916).

Suriye ve Filistin Cephesi
Cephenin Açılma Nedenleri :
1. Osmanlı Devleti’nin İngilizler’in Süveyş’ten kuzeye doğru ilerleyişini durdurmak istemesi.
2. İngilizler Halep’e kadar ilerlemiştir (1918).
3. Yıldırım Orduları Komutanı M.Kemal Paşa, İngilizler’i Halep’in kuzeyinde durdurmuştur.
4. Misak-ı Milli’nin Suriye sınırı çizilmiştir.

Irak Cephesi
Cephenin Açılma Nedenleri :
1. İngilizler’in Rusya’ya yardım ulaştırmak istemesi.
2. İngilizler’in Musul-Kerkük petrollerine sahip olmak istemesi.
3. İngilizler’in Hint deniz yolunun güvenliğini sağlamak istemesi.
4. İngilizler’in Basra’ya çıkarma yapmasıyla başlamıştır.
5. Türk ordusu Kut-ül Amare’de başarılı olmuş ise de, İngilizler Bağdat’ı ele geçirmiştir (11 Mart 1917).

Çanakkale Cephesi
Cephenin Açılma Nedenleri :
1. İtilaf Devletleri’nin Rusya’ya yardım göndermek istemesi.
2. İtilaf Devletleri’nin Boğazlar’ı ele geçirerek, Osmanlı’nın İttifak Devletleri ile bağlantısını kesmek ve Osmanlı’yı saf dışı etmek istemesi.
3. İtilaf Devletleri’nin Balkan devletlerini yanlarına çekmek istemesi.
4. Osmanlı’nın Kafkas ve Kanal cephelerinden çekilmesinin sağlanmak istenmesi.

İngiliz ve Fransız donanmaları Çanakkale Boğazı’na saldırmış, savaş başlamıştır (19 Şubat 1915).
Mayınlı boğazlardan İtilaf Devletleri geçememiştir.
İtilaf Devletleri Gelibolu Yarımadası’na ve boğazın iki yakasına asker çıkarmıştır. Türk askeri Gelibolu, Conkbayırı, Anafartalar’da başarı elde etmiştir Mustafa Kemal bu cephede başarılar kazanmıştır.
Düşman askerleri sekiz ay sonra savaştan çekilmek zorunda kalmıştır (9 Ocak 1916).

Çanakkale Savaşı’nın Sonuçları :
1. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı, yalnız bu cephede başarılı olmuştur.
2. Çanakkale Savaşı, I. Dünya Savaşı’nın uzamasına neden olmuştur.
3. 500.000 insan ölmüştür.
4. M. Kemal; önce albay, daha sonra da general olmuş, yurt içinde ve dışında tanınmıştır.
5. Bulgaristan İttifak Devletleri yanında savaşa katılmıştır.
6. Rusya’da Bolşevik İhtilali olmuş, SSCB kurulmuştur.
7. Kafkas Cephesi kapanmıştır.
8. Zafer, tutsak milletlere bağımsızlık mücadelesinde bir örnek oluşturmuştur.

Hicaz-Yemen Cephesi
Cephenin Açılma Nedeni :
1. Osmanlı Devleti’nin kutsal yerleri İngilizlerden korumak istemesi.
2. İngilizler Arapları Osmanlı aleyhine kışkırtmıştır.
3. Fahrettin Paşa İngilizler’le ve Mekke Emiri Şerif Hüseyin ile mücadele etmiş, başarılı olunamamıştır.

Galiçya, Romanya ve Makedonya Cephesi
Cephenin Açılma Nedeni :
1. Osmanlı Devleti’nin; müttefiklerine (özellikle Almanlara) yardım etmek istemesi.
2. Osmanlı; Rusya, Romanya ve Fransa ile mücadele etmiş, fakat başarılı olamamıştır.

Notlar:
Mustafa Kemal; Kafkas, Çanakkale ve Suriye-Filistin cephelerine katılmıştır.
Kafkas ve Kanal cepheleri taarruz cepheleridir ve bu cephelerin açılmasında Almanya’nın isteği etkili olmuştur. Kanal cephesinde Almanlar cephane yardımı da yapmışlardır.
Osmanlı Devleti Galiçya, Romanya ve Makedonya Cephesi’nde kendi sınırları dışında savaşmıştır.
Brest-Litowsk Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Berlin Antlaşması ile Rusya'ya verdiği Kars, Ardahan ve Batum'u geri almıştır.
Osmanlı'nın kazandığı tek cephe Çanakkale'dir.
Başta kazanılmaya çalışılıp kaybedilen cephe Irak'tır.

OSMANLI DEVLETİ’Nİ PAYLAŞMAK İÇİN İMZALANAN
GİZLİ ANTLAŞMALAR
Formül: Ba L Po Sa Sı Mı

Boğazlar Antlaşması (1915)
İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanmıştır.
İstanbul ve Boğazlar, Rusya’ya bırakılmıştır.

Londra Antlaşması (1915)
İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalanmıştır.
İtalya’ya Antalya ve çevresi ile Oniki Adalar bırakılmıştır.
İtalya bu antlaşmadan sonra İtilaf Grubu’na katılmıştır.

Petrograt Protokolü (1916)
İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında imzalanmıştır.
Rusya’ya Boğazlar’a ek olarak Van, Erzurum, Bitlis ve Trabzon’a kadar olan Doğu Karadeniz bölgesi bırakılmıştır.

Sykes-Picot Antlaşması (1916)
İngiltere ve Fransa arasında, İtalya’dan gizli olarak yapılmıştır.
Rusya; Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu’nun kendisine verilmesi şartı ile bu anlaşmayı kabul etmiştir.
Fransa’ya; Adana, Hatay, Suriye kıyıları ve Lübnan bırakılmıştır.
İngiltere’ye Musul hariç Irak bırakılmıştır.
Suriye’nin diğer bölgeleri ile Musul ve Ürdün’ü kaplayan bölgede Büyük Arap Krallığı kurulması kararı alınmıştır.
Arap Krallığı İngiliz ve Fransız himayesinde olacaktır.
Özerk bir Filistin Devleti kurulacaktır.
Bu antlaşma ile Araplar, İngilizler’in yanında Osmanlı’ya karşı savaşmıştır.

Not :
Antlaşmanın İtalya’dan gizli yapılmasında, İtalya’nın aktif olarak I.Dünya Savaşı’na katılmaması etkili olmuştur.

Saint-Jean De Maurienne Antlaşması (19 Nisan 1917)
İtalya, kendisinden gizli olarak imzalanan Sykes Picot Antlaşması’na tepki göstermiştir.
Konya, Antalya, Aydın ve İzmir çevresi İtalya’ya bırakılmıştır.

Mc Mahon Antlaşması
İngilizler Arapları Osmanlı aleyhine kışkırtmıştır.
Araplara Büyük Arap Krallığı kurma sözü verilmiştir.

Not 1: Rusya’da Bolşevik İhtilali olmuştur. Bunun üzerine İtilaf Devletleri Rusya’ya bırakılan toprakların yarısında Özerk Kürt Devleti oluşturmayı, diğer yarısını da Ermenistan’a vermeyi kararlaştırmışlardır.
Not 2: Bolşevik Rejimi gizli antlaşmaları açıklayınca, gizli antlaşmalar uygulanma zemini bulamamıştır.
Not 3: Gizli Antlaşmalara tepki olarak Wilson İlkeleri yayınlanmıştır.

WİLSON İLKELERİ
ABD Başkanı Wilson, gelecekte yapılacak barışın ilkelerini açıklamıştır (8 Ocak 1918).
Buna göre:
1. Yenen devletler, yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak.
2. Devletlerarasında gizli herhangi bir antlaşma yapılmayacak, antlaşmalar açık olarak yapılacak.
3. Devletlerarasında eşitlik sağlanacak, uluslararası ekonomik engeller kaldırılacak.
4. Ülkeler arasında silahlanma yarışına son verilecek.
5. Alsace – Loraine Fransa’ya geri verilecek.
6. İşgal edilen Rus toprakları boşaltılacak.
7. Belçika yeniden kurulacak.
8. Uluslararası anlaşmazlıkları barış yoluyla çözmek için Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak.
9. Boğazlar her devlete açık olacak.
10. Türk egemenliği altında yaşayan diğer milletlere kendini yönetme hakkı verilecek.
11. Osmanlı Devleti’nin Türk bölgelerine egemenlik hakkı verilecek.

Not:
İtilaf Devletleri, toprak elde etmek için Paris Barış Konferansı’nda manda ve himaye fikrini ortaya atmıştır.
Not:
İtilaf Devletleri, Wilson İlkeleri’ne ters düşmemek için Mondros Antlaşması’na 7. ve 24. maddeleri koymuşlardır.

ATEŞKES ANTLAŞMALARI
Rusya; Brest-Litowsk Antlaşması ile (3 Mart 1918).
Bulgaristan Selanik Antlaşması ile (29 Eylül 1918).
Osmanlı Devleti Mondros Ateşkes Antlaşması ile (30 Ekim 1918).
Avusturya Villa Gusti Antlaşması ile (3 Kasım 1918).
Almanya ise Rethondes Antlaşması ile (11 Kasım 1918) savaştan çekilmişlerdir.

I.DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN
BARIŞ ANTLAŞMALARI
Savaşı bitiren barış antlaşmalarının metni Paris Barış Konferansı’nda hazırlanmıştır (18 Ocak 1919).

Versailles Barış Antlaşması (28 Haziran 1919) Almanya ile imzalanmıştır.
Almanya;
Alsace-Loraine’i Fransa’ya bırakmıştır.
Bir kısım topraklarını Belçika ile yeni kurulan Litvanya, Polonya ve Çekoslovakya’ya bırakmıştır.
Sömürgeleri galip devletler arasında paylaşılmıştır.
Avusturya ile haberleşmeme sözü vermiştir.
Zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
Ağır silahlara sahip olması yasaklanmıştır.
Savaş tazminatı ödemeyi kabul etmiştir.

Saint-Germain Barış Antlaşması (10 Eylül 1919) Avusturya ile imzalanmıştır.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu iki ayrı devlet olmuştur.
Avusturya; Macaristan, Yugoslavya ve Çekoslovakya’nın bağımsızlığını tanımıştır.
Avusturya’da zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
Avusturya, Milletler Cemiyeti’nin onayını almadan Almanya ile birleşmemeyi kabul etmiştir.

Neuilly Barış Antlaşması (27 Kasım 1919) Bulgaristan ile imzalanmıştır.
Bulgaristan; Güney Dobruca’yı Romanya’ya, Batı Trakya’yı Yunanistan’a, bir kısım topraklarını ise Yugoslavya’ya bırakmıştır.
Bulgaristan’da zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
Deniz ve hava kuvveti bulunmayacak, orduda asker sayısı 25.000 kişiyi geçmeyecek.

Trianon Barış Antlaşması (4 Haziran 1920) Macaristan ile imzalanmıştır.
Macaristan;
Topraklarının büyük kısmını Romanya, Çekoslovakya ve Yugoslavya’ya bırakmıştır.
Macaristan’da zorunlu askerlik kaldırılmıştır.
Deniz ve hava kuvvetleri bulunmayacaktır.

Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920) Osmanlı Devleti ile imzalanmıştır.
Mebusan Meclisi kapalı olduğundan anlaşma onaylanmamış ve uygulanamamıştır.
Osmanlı Devleti'nin imzaladığı son antlaşmadır.

Notlar:
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu iki ayrı devlet olmuştur.
Neuilly Antlaşması ile Bulgaristan’ın Ege Denizi ile bağlantısı kesilmiştir.
Trianon Antlaşması, ileride çıkacak azınlıklar meselesinin zeminini hazırlamıştır.
Sevr Antlaşması, Osmanlı’nın imzaladığı son antlaşmadır, Mebusan Meclisi dağıtıldığından onaylanmamış ve uygulanmamıştır.

I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
1. Savaştan en karlı devlet İngiltere çıkmış ve Avrupa’nın en güçlü devleti olmuştur.
2. Fransa, Almanya’nın etkisinden kurtularak ikinci güçlü devlet haline gelmiştir.
3. İtalya, Avusturya’dan toprak almış ve Oniki Adalar’a hakim olmuştur.
4. Rus, Alman, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı imparatorlukları yıkılmış yeni milli devletler kurulmuştur.
5. Litvanya, Letonya, Estonya, Finlandiya, Yugoslavya, Çekoslovakya, Polonya, Macaristan, SSCB kurulan yeni devletlerdir.
6. Avrupa’da denge boşluğu meydana gelmiştir.
7. Yenilen devletlerde rejim değişikliği olmuştur.
8. Dünya barışını sağlamak için merkezi Cenevre’de olan Milletler Cemiyeti kurulmuştur.
9. Sömürgeciliğin yerini manda ve himayecilik almıştır.
10. Sınırlar çizilirken “milliyetçilik” ilkesi dikkati alınmadığından “azınlıklar” meselesi çıkmıştır.
11. I. Dünya Savaşı’nı bitiren antlaşmalar, II. Dünya Savaşı’nın zeminini hazırlamıştır.

BARIŞIN DEVAMINI SAĞLAMA ÇABALARI
Milletler Cemiyeti (10 Ocak 1920)
Paris Konferansı’nda Milletler Cemiyeti’nin kurulması kararlaştırılmıştır.
Versailles Antlaşması’ndan sonra Cenevre’de resmen kurulmuştur.
Cemiyet yalnızca büyük devletlerin çıkarlarını korumuş, güvenilirliğini yitirmiştir.

Locarno Antlaşması (16 Ekim 1925)
Fransa’nın Almanya’ya olan güvensizliği sonucu imzalanmıştır.
Antlaşma Fransa, Almanya, İngiltere, İtalya, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya arasında imzalanmıştır.
Anlaşmazlıkların barış yoluyla ve Milletler Cemiyeti aracılığıyla çözülmesi kararlaştırılmıştır.

Kellog Paktı (27 Ağustos 1928)
Antlaşma ABD, Almanya, İngiltere, İtalya, Belçika, Polonya, Japonya ve Çekoslovakya arasında Paris’te imzalanmıştır.