Genellikle savaş konulu kompozisyonlar ve portreler çalışan Hasan Rıza Türk resminin asker ressamlar kuşağındandır.

Hasan Rıza, 1857 yılında İstanbul, Üsküdar'da Albay Şakir Bey ve Nefise Hanım’ın oğlu olarak doğmuştur. Resme küçük yaşta başlayan Hasan Rıza, ortaokulda kömür parçaları ile yaramazlık yapmak için duvarlara resim yapardı. Bahriye Mektebinde eğitim aldıktan sonra Deniz Harp Okulu'nda okurken 93 Harbi'ne (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) gönüllü olarak katıldı. Savaş sırasında İtalyan bir ressamının korumalığına verilen Hasan Rıza, bu ressamdan etkilendi ve onun çalışmalarını yakından izledi.

Hasan Rıza, savaş bittikten sonra Deniz Harp Okulu'ndaki eğitimine geri döndü. Okulun son sınıfında iken Sultan Abdülhamit II'nin yatının kamaralarında bulunan resimleri onarmak ve bozulan süslemeleri yenilemekle görevlendirilir. Hasan Rıza'ya bu görevdeki başarısından ötürü mezun olmadan "subay" rütbesi verildi. Ancak o, ressamlığı tercih etti ve rütbesini bırakarak resim çalışmak üzere İtalya'ya gitti.

On yıl İtalya’da; Roma, Floransa, Napoli atölyelerinde çalışarak sanat anlayışını geliştirdikten sonra Mısır'a geçerek iki yıl da Mısır sanatı üzerine çalıştı. On iki yıldan sonra Türkiye'ye döndüğünde kendisine rütbesi geri verilmek istendiyse de kabul etmedi; Edirne Karaağaç'ta bir atölye kurup çalışmalarına atölyesinde devam etti.

Hayatından iki evlilik geçmiştir. Biri dönemin milli savunma bakanının kızı diğeri ise Filibe’den Edirne’ye göçen bir ailenin kızıdır.

Hasan Rıza, ünlü kişilerin portrelerini ve tarihi olayları, özellikle Osmanlı tarihindeki önemli olay ve savaşların betimleyen tablolar yaptı. Fatih Sultan Mehmed’in Topkapı'dan İstanbul’a girişini betimleyen tabloda kendisini Fatih’in bindiği kıratın hemen yanında, elinde tüfek olan yeniçeri muhafızı olarak resmetti.

Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’a Girişi Tual üzerine yağlıboya tablo.

Hasan Rıza, karakalem, pastel, yağlıboya ve tarama usulünde portreden manzaraya kadar birçok farklı türde resim yapmıştır. İtalya’da aldığı eğitim üstadın sanat hayatının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Yaptığı figürleri derinlemesine tarih araştırması sonucu belirlemektedir.

Edirne'de çeşitli okullarda öğretmenlik yapan Hasan Rıza, Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey'in kurucusu olduğu Numune-i Terakki Mektebi'nin Edirne şubesini 1890-1891 yıllarında kurdu ve yönetti. Edirne Vilayet Matbaası Müdürü Şevket Bey'in yapımında etkin rol aldığı Edirne Vilayeti Sanayi Okulu'na (Edirne Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi) 1908 yılında müdür oldu. Okul, Balkan Savaşı sırasında hastaneye dönüştürüldü. Hasan Rıza, hastanenin müdürlüğünü üstlendi. Edirne Lisesi'ndeki öğretmenliği sırasında Dimetokalı ressam Hayri Çizel'in de hocası olmuştur.

Hasan Rıza, 28 Mart 1913 tarihinde Balkan Savaşları'ndan sonra Edirne'nin işgali sırasında atölyesindeki resimleri kurtarmaya çalışırken Edirne’de 56 yaşında iken Bulgar askerleri tarafından şehit edildi. Aynı yerde şehit edilen 62 kadar askerle birlikte defnedilmiştir.

Hasan Rıza Bey'in adını yaşatmak üzere Edirne Güzel Sanatlar Lisesi'nin adı, 2015'te Edirne Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Lisesi” olarak değiştirilmiştir. 2017 yılında Hasan Rıza'nın ölümünün 104'üncü yılında Karaağaç Yolu, Lozan Caddesi'ne Edirne Belediyesi tarafından yaptırılan bir heykeli dikilmiştir.

Ressam Hasan Rıza’nın geriye çok az eseri kalmış olup Bulgar askerleri tarafından atölyesindeki resimlerin bir kısmı parçalanıp yağmalanmış, bir kısmına el konarak Sofya'ya götürülmüştür. Öğrencilerinden Sami Yetik ve Mehmet Ali Laga, esir alınmalarına rağmen hocalarının eserlerine sahip çıkmaya çalışmışlardı. Hasan Rıza’nın "Fatih Sultan Mehmed’in Edirne’den Toplarla İstanbul'a Hareketi" tablosunu Mehmet Ali Laga düşman eline geçmesin diye kasnağından çıkararak esareti süresince vücuduna sararak saklamıştı. Bu eser, Sabancı Müzesi Koleksiyonu'ndadır.

Fatih’in Edirne’den Toplarla İstanbul'a Hareketi

Günümüze ulaşan tablolarından bazıları şunlardır:
Viyana Kuşatması (İstanbul Askeri Müze’de)
Belgrad Meydan Muharebesi (İstanbul Askeri Müze’de)
İstanbul’un Kuşatılması için Fatih'in Gemilerin Karadan Denize İndirilmesine Nezareti (İstanbul Deniz Müzesi'nde)
Fatih'in Ordusuyla Edirne'den İstanbul'a Yürüyüşü (İstanbul Deniz Müzesi'nde)
Eğri Kuşatması (Ankara Orduevi'nde)
Mohaç Meydan Muharebesi (Ankara Orduevi'nde)
Fatih’in Edirne’den Toplarla İstanbul'a Hareketi (Sabancı Müzesi)
Fatih'in Gemilerini Karadan Yürütmesi (Edirne Vilayet Binası'nda)
Havuz Başında Gergef İşleyen Kadınlar (Edirne Vilayet Binası'nda)
Karlı Havada Geyikler (Edirne Vilayet Binası'nda)
Kuzular (Edirne Vilayet Binası'nda)
Osmanlıların Rumeli'ye Geçiş (Edirne Vilayet Binası'nda)
Fırtınalı Havada Yelkenli (Edirne Vilayet Binası'nda)


Kaynak:Biyografiler.com