Esrar Dede, bir Türk Dîvân edebiyatı şairi; mutasavvıftır.

Esrar Dede, 1748 yılında İstanbul Sütlüce’de doğmuştur. Asıl adı Mehmed’dir. Babası Ahmed-i Bî-zebân Mevlevî idi. Esrar Dede de tasavvuf muhitinde yetişti ve iyi bir tahsil gördü; Arapça, Farsça, Latince ve İtalyanca öğrendi. Galata Mevlevîhanesi şeyhi Hüsn ü Aşk şairi Şeyh Galip’in müridi ve yakın arkadaşı idi. Şeyh Galip Esrar Dede’yi Kazancı Dedeliğe yükseltmişti. Esrar Dede şeyhinden tasavvufî, ilmî ve edebî sahada son derece istifade etti.

Esrar Dede’nin ailesine, çocukluğuna ve gençlik yıllarına dair fazla bilgi yoktur. Çok iyi bir eğitim gördüğü eserlerinden kolayca anlaşılabilmektedir. Arapça ve Farsça başta olmak üzere Rumca, Latince ve İtalyanca bilirdi. Dile olan ilgisi ve kabiliyetini, Lûgat-ı Tilyan isimli bir Türkçe - İtalyanca sözlük yazmış olmasından da anlıyoruz.

Galata Mevlevihanesi'nde tanıştığı Şeyh Galip ile ömür boyu dost kalmıştır. "Esrâr" mahlasını da, Şeyh Galip'e arz edip talebelerinden olunca almıştır. Şeyh Galip ile tanıştıktan sonra Şeyh Galip'in eğitimine girdi. Hayatı boyunca Mevlevilik dairesinden çıkmadı. Daha sonraları tezkireci ve meşîhat makamlığını kazanmasına rağmen Şeyh Galip'in yanından ayrılmadı. Ömrü boyunca Galata Mevlevihanesi'nde kendisine ayrılan odada yaşadı, eserlerini burada kaleme aldı.

Bir tasavvuf şairi olan Esrar Dede, ince ruhludur. Yer yer anlaşılması güç mısralar söylemekle beraber duygularını saf ve sade dille anlatmıştır. Şiirlerinde Sâbit, Nâbî ve Fehim’in etkileri görülür. Şeyh Galip, Arzî Dede ve Fasih Dede’ye nazîreler yazmıştır.

Genel olarak Esrâr Dede arı ve yalın bir dil kullanırdı. Şiirlerinde Mevlevîliğe ve Mevlana'ya olan sevgisine sık sık yer vermiştir. Şiirlerindeki tasavvuf etkisi barizdir.

Şiirlerini topladığı Dîvân'ı en önemli ve bilinen eseridir. Bu da, 1841 yılında "Divan-ı Belağat-unvân-ı Esrâr Dede Efendi" ismiyle yayımlanmıştır.

Mevlevî şairlerinin hayatlarını ve şiirlerinden örnekleri barındıran, Esrâr Dede Tezkiresi olarak da anılan "Tezkire-i Şu'ârâ-yı Mevlevîyye" bir diğer ünlü eseridir.

Esrar Dede, 29 Ocak 1797 tarihinde İstanbul’da 49 yaşında ölmüştür. Galata Mevlevîhanesinde gömülüdür.

Eserleri :
1 - Divan (Dîvân’da, 14 kaside, 23 musammat, 264 gazel, 25 kıta, 148 rubai, 5 beyit, mesnevi şeklinde yazılmış 4 şiir manzumeden oluşmaktadır.)
2 - Tezkire-i Şuâra-yı Mevleviye (Esrar Dede 217 Mevlevî şairinin biyografisini ihtiva eden tezkireyi Şeyh Galip’in isteği üzerine kaleme almıştır.)
3 - Lugat-ı Talyân (yarım kalmış İtalyanca-Türkçe lügat)
4 - Mübareknâme-i Esrâr (“Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbında nazmedilen 145 beyitlik bu mesnevide şair Mevlevîlik’le ilgili çeşitli hususlar üzerinde durmaktadır. )
5 - Fütüvvetnâme-i Esrâr (“Fâilâtün mefâilün feilün” kalıbında nazmedilen ve fütüvvet, fütüvvet ehli vb. konuların işlendiği 176 beyitten meydana gelen mesnevi divanının sonunda neşredilmiştir. )

Eserlerinden Örnek :
Gazel (Gece Kandilli'de)

Gece Kandilli’de gök kandil olup ol meh-rû
Mâhitab eyleyerek eyledi azm-i Göksu
Ol şehen-şâh-ı hüsn basdı kadem şevketle
Hele Beylerbeyi’nin başına devletdir bu
Boğaz içinde bu şeb mey vererek muğbeçeler
İtdi sâgar gibi lebrîz bizi tâ-be-gelû
Gel çelipa içün itme bizi hicrana dûçar

Nola İstavroz’a gitme bu gice kâfir-hu
Subha dek eyleyelim şevk ile zevk-i mehtâb
Mestdir çeşm-i siyeh meste yeter bu uyku

Yardan sana şu peymâne ki ihsân oldu
Mihr-i dîdâr idi Esrar sabaha karşu
Saye-i Hazret-i Galib’de Boğaz içre bu şeb
Zevk-i min tahtil enhar idi bana her su


Kaynak:Biyografiler.com