Vedat Örfi Bengü, Türk ve Mısır sinemasında şark melodram ekolünün kurucusu sayılır.

Vedat Örfi Bengü,  21 Aralık 1899 tarihinde İstanbul'un Erenköy semtinde doğmuştur. Abdülhamit II zamanında, 7 Kasım 1895-9 Kasım 1901 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış, bunun öncesinde de Sivas ve İzmir valilikleri hizmetlerinde bulunmuş bir Osmanlı devlet adamı sadrazam Halil Rıfat Paşa'nın kızı Güzide Hanım annesidir. Babası Viyana elçisi Ali Paşa'nın oğlu, Abdülhamit II'nin yaveri Mehmet Ali Paşa'dır.

Sanat hayatına tiyatro oyunları yazarak başlayan Vedat Örfi Bengü;1917 yılında yazdığı 'Bir Af Bir Yemin' adlı oyun göçmenler yararına oynandı. Çok sayıda roman, roman çevirisi, uyarlama ve telif polisiye yazdı. 1920 yılında yazdığı 'Karanlıklar Padişahı' adlı eser, Türkçe yazılmış ilk telif Sherlock Holmes öyküsüdür.

Vedat Örfi Bengü, Türkiye'de Cumhuriyet döneminin ilk sinema dergisi olarak 1923 yılında Türkçe-Fransızca olarak çıkan haftalık Sinema Postası'nın (Le Courrier du Cinema) ve ilk sayısı 1924 sonunda çıkan haftalık Türkçe-Fransızca Opera Sine (Opera Cine) mecmuasının başyazarlığını yaptı. Sinema Postası için oluşturduğu, film konularının birkaç sayıda uzun uzadıya anlatıldığı "sinema romanları" uygulaması, diğer sinema dergileri tarafından da örnek alındı.

Vedat Örfi Bengü, İstanbul işgal altındayken, Bursa’ya halasının evine konuk olarak gittiğinde Piraye’yle karşılaşır. Daha eli ekmek tutmadan, babası Mehmet Ali Paşa’ya güvenerek 1921 yılında Piraye Altınoğlu ile evlendi, 13 Eylül 1932 tarihinde boşanma ile sonuçlanan bu evlilikten Suzan ve 16 Şubat 1926’da Memet Fuat adlı iki çocuğu olmuştur. Memet Fuat doğduğunda Vedat Örfi Bengü, Paris’tedir. Çünkü Piraye ikinci çocuğuna hamile kaldığı günlerde, Vedat Örfi piyanistliğe karar verip, bir kemancı, bir de kadın şarkıcı ile üçlü bir grup oluşturarak Paris’e, alaturka konserler vermeye gitmiştir. Eşi Piraye Hanım 1932 yılında boşandıktan sonra 1930’da tanıştığı ve 1931’de evlenmeye karar verdiği Nazım Hikmet ile, sorgulamalar ve tutuklamalar yüzünden ancak 31 Ocak 1935’te evlenebildi.

1934 yılındaki Soyadı Kanunu öncesinde bütün aile Urfi lakabını kullanmaktaydı, Vedat Urfi, Soyadı Kanunu ile Bengü soyadını almış, Urfi adını "Örfi" olarak soyadından önce kullanmayı sürdürmüştür.

Vedat Örfi Bengü, Türk ve Mısır sinemasında şark melodram ekolünün kurucusu sayılır. Mısır'da, Fransa'da ve Türkiye'de filmler çekmiş, oyunculuk yapmış; tiyatro oyunları, senaryolar, popüler romanlar yazmış çok yönlü bir sanat adamıdır.

Aile faciası türünde romanlar ve tiyatro eserleri yazan, çeviriler yapan Vedat Örfi Bengü, 1924 yılında 'Vefaen Ferağ' adlı oyunu Dârülbedayi'de sahnelendi. Yazıp bestelediği 'Balo Kaçakları Opereti', Kadıköy'deki Şehbal Tiyatrosu'nda sahnelendi.

1924 yılında Fransız oyuncu Blanche Montel'in davetiyle Paris’e giden Vedat Örfi Bengü, onunla bazı filmlerde rol aldı; 'Malum Aşk' adlı filmde başrolü üstlendi.

1925 yılında İstanbul'a geri gelen Vedat Örfi Bengü, kimi kaynaklara göre o sırada çekimleri İstanbul'da yapılmakta olan 'Yakub’un Kuyusu' (1925) filminde oynayan ABD'li oyuncu Betty Blythe ile tanıştı ve onunla peşinden ülkeden ayrıldı; kimilerine göre ise piyanistliğe karar verip, bir kemancı, bir de kadın şarkıcı ile üçlü bir grup oluşturarak Paris’e, alaturka konserler vermeye gitti; ancak müzikte gelecek görmeyip kısa süre sonra sinema alanına yöneldi.

1926 yılında Mısır'a giden Vedat Örfi Bengü, çeşitli konularda Fransızca yazılar yayımladı, sanat çevresi ile tanıştı ve bir film çekmek için yapımcılarla tanıştı. İslam peygamberi Hz Muhammed'in hayatını konu alan bir film çekme girişimi ülkede tartışmalara yol açtı; bu tartışmalar sırasında Vedat Örfi Bengü, tutuklanıp sorgulandı; elçiliğin girişimleri ile serbest bırakıldı.

Film projesin gerçekleştiremeyerek İstanbul’a dönen Vedat Örfi Bengü, bir yıl kadar sonra film çekmek için aldığı davet üzerine Mısır’a döndü. Mısır’da Yusuf Vehbi Tiyatro Topluluğu'nun yıldızı Azize Emir ve eşi Ahmet el Şerei’nin kurduğu "Isis Film Corporation" adındaki film şirketinin sanat yönetmeni olarak 1927 yılında uzun metrajlı bir film çekmeye başladı. O vakte kadar Mısır'da pek çok kısa film çekilmişti ancak Vedaf Örfi Bengü'nün çekimlerine başladığı Leyla adlı film, Mısır sermayesiyle Mısır'da çekilen ilk uzun metrajlı film olarak kabul edilir ve Vedaf Örfi Bengü, kimi kaynaklarda "Mısır sinemasını kuran Türk" olarak anılır. Leyla filmi, 'Allah'ın Çağrısı' adıyla çekilmeye başlamış, Leyla rolünü Azize Emir, Leyla'nın aşık olduğu turist rehberi Ahmet'i ise Vedat Urfi Bengü canlandırmıştı. Ancak film çekimleri henüz tamamlanmadan yaşanan bir anlaşmazlık sonucu çekimleri Istefan Rosti tamamlamış, pek çok sahne yeniden çekilmiş ve filmin adı Leyla olarak değişmiştir.

1928 yılında Mısır'da oyuncu olarak 'Piramitlerde Facia' filminde rol aldı. Ardından çektiği Mısır Seması Altında ve Adak filmleri gösterime girmedi. Senaryosunu da yazdığı ve Ahmed Galal'le birlikte çektiği Çöl Güzeli (1929) filmi ile başarıyı yakaladı. Bu film 1929 Şam Sanayi Fuarı'nda üstün başarı ödülü aldı. Bir dansöze aşık olan iki gencin öyküsünü anlatan Hayatın Cilvesi /Kahire Geceleri (1929) adlı filmi ise gösterime girmeden yasaklandı.

1930'ların başında İstanbul'a dönen Vedat Örfi Bengü, film çalışmalarına devam etti. 1932 yılında çektiği 'Yeşil Bursa' adlı belgesel film, sinemalarda gösterildi. 1940'lı yılların başına kadar çeşitli illerdeki halkevlerinde yöneticilik yaptı.

1931 yılında, Atıf Kaptan ile ortaklaşa bir tiyatro topluluğu kurdu. Film Yıldızları adlı bu toplulukla Anadolu'yu gezip çeşitli oyunlar sergilediler.

1938 yılında Kanun Adamı ve Casus adlı oyunları Halkevlerinde sahnelendi. 1939-1945 yılları arasında popüler romanlar yazdı. Romanlarının bir kısmını da daha önce tiyatro olarak sahnelenen oyunlarından meydana getirdi. Lord Lister, Kahire Batakhanelerinde adlı polisiye romanları en önemli eserleridir.

1945 yılında Bengü Yayınları'nı kurdu. Fransız polisiye yazarı Gaston Leroux’dan altı roman çevirisi yaptı.

1947 yılında annesinden kalan miras sayesinde yeniden film piyasasına oyuncu ve yönetmen olarak döndü, 1953 yılına kadar 31 film çevirdi.

Ömer Lütfi Akad'ın Vurun Kahpeye adlı filminde oyuncu olarak başarılı oldu. 1950 yılında Ülkü Film'i kurdu ve yapımcılığa da başladı. Türkiye’de 17 filmin senaryosunu yazar, 24 filmde yönetmen, 16 filmde oyuncu olarak yer alır. 5 filmin de yapımcılığını yapan Vedat Örfi Bengü’nün oynadığı önemli filmler arasında Ömer Lütfi Akad’ın yönettiği, Sezer Sezin’le oynadığı “Vurun Kahpeye” (1949), “Allah Kerim” (1950) yönettiği ve oyuncu olarak da yer aldığı “Ateşten Gömlek” (1950), Nedim Otyam tarafından ilk özgün film müziği yapılan “İstanbul’un Fethi” (1951), Talat Artemel, Sami Ayanoğlu ve Cahide Sonku’nun birlikte yönettikleri “Vatan ve Namık Kemal” (1951) öne çıkar.

Vedat Örfi Bengü, 25 Mayıs 1953 tarihinde İstanbul'da 54 yaşında ölmüştür.

Kaynak:Biyografiler.com