Nizam-ı Cedid

Nizam-ı Cedid, 18. yy'ın sonunda askeri, idari ve mali konulardaki bozulmalara engel olabilmek için yapılmış teşebbüslerin tamamına denmektedir.Yeni düzen anlamına gelmektedir. Bunun dışında batılı tarzda oluşturulmuş ilk ordunun da adıdır.

Osmanlı Devleti'nde bu terim ilk defa Köprülü Fazıl Mustafa Paşa'nın sadrazamlığı zamanında mali alanda yapılan reformlar için kullanılmıştır. Ancak bilinen anlamını III. Selim döneminde yapılan reform hareketleriyle almıştır.

III. Selim döneminde yapılan Ziştovi (1790) ve Yaş (1792) Antlaşmalarıyla Avusturya ve Rusya ile olan harbe son verilmişti. Bu esnada özellikle ordunun durumu iç açıcı bulunmamaktaydı. Başta askeri reformlar olarak başlayan bu süreci başka alanlarda yapılan birçok reform izledi.

III. Selim, yapacağı reformlar için devlet adamlarından bu konudakş fikirlerini öğrenmek için lahiyalar hazırlanmasını istedi. Sadrazam Koca Mustafa Paşa, Veli Efendizade Emin, Defterdar Şerif Efendi,Tatarcık Abdullah Efendi ve Enver Efendi gibi devlet adamları toplamda 18 lahiya hazırlandı. Lahiyalarda çeşitli görüşler bulunmaktaydı. Bazı devlet erkanı Kanuni dönemindeki nizama dönüldüğünde sorunun ortadan kalkacağına inanırken bir kısmı ise batının örnek alınması gerektiğine inanıyordu. Bir başka grup ise Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması gerektiğine inanıyordu. Lahiyalar içinde Bertrauf ve D'ohsson adlı yabancıların da çalışmaları bulunuyordu. Bu lahiyalardan Halil Hamit Paşa'ya ait askerlik alanında olan lahiya önem kazanmaktadır.

Ebu Bekr Ratib Efendi, Avusturya'nın başkenti olan Viyana'ya sefaret vazifesiyle gönderildi. Bu elçiden Avrupa müesseselerini incelemesi ve bir rapor halinde sunması istendi. Bu raporlar sonucunda bazı kararlar alındı: Mali alanda düzenlemelerle hazinenin dolu olması sağlanmalı, askeri alanda ise Yeniçeri Ocağı ıslah edilmeli, halkın refah ve himayesinin temini için devlet erkanının güvenilir ve işinin ehli olması gerektiği ve barışın devam ettirilmesinin şart olduğuna karar verildi.

Ebu Bekr Ratib Efendi'nin hazırladığı sefaretname bu reformlarda önemli yer tutuyordu. Alınan bazı ortak kararlardan biri de askeri alanda yapılacak reformların batılı tarzdan alınıp Osmanlı usulüne uygun hale getirilmesiydi. III. Selim programın uygulanması için oluşturulan heyetin başına İbrahim İsmet Bey'i getirdi. Yeniçeri Ocağı'nın hemen kaldırılmamasına karar verildi. Humbaracı, Topçu, Lağımcı ve Toparabacı ocakları ıslah edildi. Tophane, Tersane ve mühendishanenin yeniden organizasyonu başladı. Sadrazam Koca Yusuf Paşa'nın Avrupa'dan subay da getirmesi, talimli piyade askerinin teşkilini hızlandırdı. Yayla İmamı Risalesi'ne göre, Nizam-ı Cedid programı 72 maddeden oluşmuştur.Osmanlı Devleti ıslahatları yaparken Fransa'dan yardım istemiş, 1796 yılında konuyla ilgili olarak top, humbara dökümcüsü, top kundağı ve tüfenkçi işçileri gelmişti. Padişah, bu ordunun Yeniçerilerden bağımsız olmasını ve genç yeniçerilerin buraya alınmasını istiyordu. Ancak bunun sakıncaları olduğundan, yeni ordunun Bostancı Ocağına bağlı, on iki bin mevcutlu ve örnek bir ordu gibi teşkili yoluna gidildi. Bu orduya Nizam-ı Cedid ordusu adı verildi. Levent Çiftliği Kanunnâmesi ile yeni ordunun kadroları ve diğer meseleleri açıklanmış oluyordu.

Yapılan bu yenilemelerin maliyeti yüksek oluyordu. Nizam-ı Cedid'in giderlerini karşılaması için İrad-ı Cedid denilen yeni bir hazine kuruldu. Bu hazine gelirlerini, tütün, içki ve kahveden alınan vergilerle, mahkul mukatalardan alınan vergiler ve her sene yenilenen beratlardan alınan vergilerle sağlıyordu. Ayrıca İrad-ı Cedid ileride meydana gelebilicek harplerin giderlerini de karşılayabilicekti.

İdari, siyasi ve ticari alanlarda da değişiklikler yapıldı. Vilayet sayısı arttırıldı, vezir sayısı buna uygun hale getirildi. Tayinleri yapma yetkisi padişaha ve sadrazama verildi. Memuriyet durumu, Kadılar ve tımar nizamnameleri yeniden düzenlendi.

Yapılan bu ıslahatlar istenilen neticeyi vermedi. Askeri alandaki bazı başarısızlıklar Nizam-ı Cedid'e bağlandı. Bazı Yeniçeri ve muhalifler Nizam-ı Cedid'i ortadan kaldırmaya karar veridiler. 26 Mayıs 1807'de Büyükdere çayırından toplanan Yeniçeriler, Kabakçı Mustafa liderliğinde isyanı başlattılar.

İsyancılar Et Meydanında (Aksaray'da) toplandıktan sonra, devlet adamlarının içinde bulunan Nizam-ı Cedid muhalifleriyle anlaştılar. Asiler belli kişilerin listesini verdikten sonra III. Selim' yöneldiler. III. Selim idam edilerek yerine IV. Mustafa geçirildi.