Lozan Antlaşması
Lozan Barış Antlaşması
Lozan Antlaşması (veya yapıldığı dönem Türkçesi ile Lozan Sulh Muahedenamesi), 24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre'nin Lozan şehrinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri tarafından, Leman gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace'ta imzalanmış barış antlaşması.
1920 yazına gelindiğinde 1. Dünya Savaşı'nın galipleri mağluplar ile hesaplaşmalarını bitirmiş, savaşı kaybeden ülkelere barış antlaşmalarının kabul ettirilmesi süreci tamamlanmıştı. Almanya'ya 28 Haziran 1919'da Versailles'da, Bulgaristan'a 27 Kasım 1919'da Neully'de, Avusturya'ya 10 Eylül 1919'da Saint-Germain Antlaşması'da, Macaristan'a da 4 Haziran 1920'de Trianon'da anlaşmalar imzalatılmış ancak hesaplaşılmayan tek mağlup Osmanlı İmparatorluğu kalmış, 10 Ağustos 1920'de Sevr'de gerçekleşti. Üç Türk murahhası Paris'in banliyösü Sevres'de anlaşmayı imzaladılar. Ankara'da TBMM'nin Sevr Anlaşmasına tepkisi çok sert oldu. Ankara İstiklâl Mahkemesinin 1 numaralı kararı ile anlaşmaya imza koyan üç kişiyi ve Sadrazam Damat Ferid Paşa'yı idama mahkûm etti ve vatan haini ilan etti.
Yunanistan dışında Sevr'i hiçbir ülkenin meclislerinde onaylamaması nedeni ile Sevr bir anlaşma taslağı olarak kaldı. Onaylanmamış olmasının yanı sıra Anadolu'daki mücadelenin de başarıya ulaşması ve zaferle sonuçlanması neticesinde Sevr Antlaşması hiçbir zaman uygulanamadı. Buna karşın, İzmir'in Kurtuluşu ile Lozan Antlaşması'na giden süreçte İngiltere içinde 2 uçak gemisinin de bulunduğu donanmayı İstanbul'a göndermiştir. Aynı süreçte ABD de 13 yeni savaş gemisini Türkiye sularına göndermiştir. Ayrıca Amiral Bristol komutasındaki USS Scorpion gemisinin, istihbarat görevi de yapmak suretiyle 1908-1923 arası sürekli olarak İstanbul'da bulunduğu bilinmektedir.
Türkiye-Suriye Sınırı: Fransızlarla imzalanan Ankara Anlaşması'nda çizilen sınırlar kabul edilmiştir.
Irak Sınırı: Musul üzerinde antlaşma sağlanamadığı için, bu konuda İngiltere ve Türkiye Hükûmeti kendi aralarında görüşüp anlaşacaklardı.
Türk-Yunan Sınırı: Mudanya Ateşkes Antlaşması'nda belirlenen şekliyle kabul edildi. Meriç Nehri'nin batısındaki Karaağaç istasyonu ve Bosnaköy, Yunanistan'ın Batı Anadolu'da yaptığı tahribata karşılık savaş tazminatı olarak Türkiye'ye verildi. Adalar: Gökçeada ile Bozcaada özerk bir yönetime tabi tutulmak şartıyla (Türkiye antlaşmanın bu maddesini uygulamadı) Türkiye'de, diğer Ege Adaları İtalya'ya kaldı. İtalya'nın Türk sınırına yakın adaları silahsızlandırması kararlaştırıldı. Sevr Antlaşmasıyla Oniki Ada İtalya'ya diğer adalar Yunanistan'a bırakılmıştı. Oniki Ada ve Rodos 1945 yılında müttefiklerin eline geçti ve Nisan 1947'de resmen Yunanistan'a teslim edildi.
Türkiye-İran Sınırı: Osmanlı İmparatorluğu ile Safevî Devleti arasında 17 Mayıs 1639'da imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması'na göre belirlenmiştir.
Kapitülasyonlar: Tamamı kaldırıldı.
Azınlıklar: Lozan Barış Antlaşması'nda azınlık, Müslüman olmayanlar olarak belirlenmiştir. Tüm azınlıklar Türk uyruklu kabul edildi ve hiçbir şekilde ayrıcalık tanınmayacağı belirtildi. Antlaşmanın 40. maddesinde şu hüküm yer almıştır: "Müslüman olmayan azınlıklara mensup Türk uyrukları, hem hukuk bakımından hem de uygulamada, öteki Türk uyruklarıyla aynı işlemlerden ve aynı güvencelerden yararlanacaklardır. Özellikle, giderlerini kendileri ödemek üzere, her türlü hayır kurumlarıyla, dinsel ve sosyal kurumlar, her türlü okullar ve buna benzer öğretim ve eğitim kurumları kurmak, yönetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbestçe kullanmak ve dinsel ayinlerini serbestçe yapma konularında eşit hakka sahip olacaklardır."
Batı Trakya'daki Türkler: İstanbul'daki Rumlar dışında, Anadolu ve Doğu Trakya'daki Rumlar ile Yunanistan'daki Türkler'in mübadele edilmeleri kararlaştırıldı.
Savaş tazminatları: İtilaf Devletleri, 1. Dünya Savaşı nedeniyle istedikleri savaş tazminatlarından vazgeçtiler. Sadece Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaç bölgesini verdi.
Osmanlı'nın borçları: Osmanlı borçları, Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılan devletler arasında paylaştırıldı. Türkiye'ye düşen bölümün taksitlendirme ile Fransız frangı olarak ödenmesine karar verildi. Düyun-u Umumiye idare heyetinde bulunan yenik Alman İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu devletlerinin temsilcileri idare kurulundan çıkartılmış ve kurumun faaliyeti devam ettirilerek antlaşmayla birlikte yeni görevler verilmiştir. (Lozan Barış Antlaşması madde 45,46,47...55, 56).
Boğazlar: Boğazlar, görüşmeler boyunca üzerinde en çok tartışılan konudur. Sonunda geçici bir çözüm getirilmiştir. Buna göre askeri olmayan gemi ve uçaklar barış zamanında boğazlardan geçebilecekti. Boğazların her iki yakası askersizleştirilip, geçişi sağlamak amacıyla başkanı Türk olan uluslararası bir kurul oluşturuldu ve bu düzenlemelerin Milletler Cemiyeti'nin güvencesi altında sürdürülmesine karar verildi. Böylece Boğazlar bölgesine Türk askerlerinin girişi yasaklandı. Bu hüküm, 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile değiştirilmiştir.
Yabancı okullar: Eğitimlerine Türkiye'nin koyacağı kanunlar doğrultusunda devam etmesi kararlaştırıldı. Patrikhaneler: Dünya Ortodokslarının dini lideri durumundaki patrikhanenin siyasi yetkilerinden arındırılarak İstanbul'da kalmasına izin verildi.
Lozan Anlaşması 2023 yılında bitiyor mu?
Lozan Anlaşması'nın bir geçerlilik süresi var mı?
Araştırmalara göre Lozan Anlaşması 2023'te bitmiyor ve Lozan Anlaşması'nın bir süresi yok. Antlaşma imzalandığından bu yana Türkiye'de nesilden nesile aktarılan komplo teorileri oldu. Lozan hakkında yaptığı çalışmalarla tanınan Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Sevtap Demirci son dönemde fısıltı olarak dile getirilen "Lozan antlaşmasının 2023'te sona ereceği" iddiasına yanıtveriyor. Demirci şunları söylüyor; "Hem Türkiye'de hem İngiliz arşivlerinde benim neredeyse görmediğim belge kalmadı. Bu belgelerin hiç birisinde bu antlaşma 100 yıl sonra sona erecektir veya bir bitiş tarihi vardır diye bir şey yok."
Lozan konferansına katılan Türk delege kurulu
Delegeler
İsmet Paşa (İsmet İnönü): Dışişleri Bakanı, Delegasyon Başkanı
Dr. Rıza Nur Bey: Sağlık Bakanı
Hasan Bey (Hasan Saka): Eski Maliye Bakanı
Danışmanlar
Münir Bey (Münir Ertegün): Dışişleri Bakanlığı Hukuk danışmanı
Muhtar Bey (Cilli): Eski Bayındırlık Bakanlığı Müsteşarı
Veli Bey (Saltıkgil): Burdur Mebusu
Zülfü Bey (Tigrel): Diyarbakır Mebusu
Zekai Bey (Zekai Apaydın): Adana Mebusu
Celâl Bey (Celal Bayar): Eski Ekonomi Bakanı ve İzmir Mebusu
Şefik Bey (Başman): Maliye Denetleme Kurulu Başkanı
Semiyettin Bey (Başak): İstanbul Evkaf Hukuk Danışmanı
Şevket Bey (Doruker): Yarbay, Milli Savunma Bakanlığı Deniz Dairesi Müdürü
Tevfik Bey (Bıyıklıoğlu): Kurmay Yarbay
Tahir Bey (Taner): Adliye Bakanlığı Müsteşarı
Nusret Bey (Metya): Dışişleri Bakanlığı İkinci Hukuk Danışmanı
Yusuf Hikmet Bey (Bayur): Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşler Müdürü
Zühtü Bey (İnhan): Üniversite öğretim üyesi
Fuat Bey (Ağralı): Maliye Bakanlığı Hesap İşleri Genel Müdürü
Mustafa Şeref Bey (Özkan): Dışişleri Bakanlığı Müşaviri
Şükrü Bey (Kaya): Mülkiye Müfettişi
Hamit Bey (Hasancan): Kızılay İkinci Başkanı
Cavit Bey: Eski Maliye Bakanı
Haim Nahum: Türkiye Musevileri Hahambaşı, Yüksek Mühendis Mektebi (İTÜ) Fransızca öğretmeni
Baha Bey: Adliye Bakanlığı Mezhep İşleri Müdürü
Feyzi (Fevzi) Pirinççioğlu: Bayındırlık Bakanı
Basın Danışmanları
Ruşen Eşref Ruşen Eşref Ünaydın: Yazar
Yahya Kemal Bey (Yahya KemalBeyatlı): İstanbul Darülfünunu Müderrisi
Genel Sekreter ve Danışman
Reşit Saffet Bey (Atabinen): Devlet Şurası Azası
Tercüman
Hüseyin Bey (Pektaş): Robert Koleji İkinci Müdürü
Katipler
Nanemolla Hafız Mehmet Efendi (Ercan)
Hesapçı Mehmet Ali Efendi (?)
Sekreterler
Ali Bey (Türkgeldi): Dışişleri Bakanlığında görevli
Mehmet Ali Bey (Balin): Dışişleri Bakanlığında görevli
Cevat Bey (Açıkalın): Dışişleri Bakanlığında görevli
Celâl Hazım Bey (Arar): Dışişleri Bakanlığında görevli
Saffet Bey (Sav): Kızılay Genel Müdürlüğünde görevli
Süleyman Saip Bey (Kıran): Dışişleri Bakanlığında görevli
Rıfat Bey: Dışişleri Bakanlığının eski memuru
Dr. Nihat Reşet Bey (Belger): Paris basın temsilcisi
İsmet Paşa'nın yaverleri
Atıf Bey (Esenbel): Süvari Binbaşı
Sabri Bey (Artuç): Süvari Binbaşı
