Büyük Selçuklu Devletinin ilk sultanıdır.

Tuğrul Bey, 993 senesinde Cend şehrinde doğmuştur. Dedesi Büyük Selçuklu Devleti’nin temellerini atan Oğuz Türklerinden Selçuk Bey’dir. Babası Mikail bir savaşta ölünce kardeşi Çağrı Bey ile beraber dedesi Selçuk Bey tarafından yetiştirildi. Dini ve milli terbiyenin yanında mükemmel silah kullanmasını öğrendi.

Tuğrul Bey, Gazneliler bir savaşta Selçuk Bey'in oğlu Arslan Yabguyu esir alınca 1025 yılında Selçukluların başına geçti. Altun Can Hatun ile evlendi. Selçuklulara yeni bir yurt arayan Tuğrul Bey komutasındaki Türkler Horasan’a göç ettiler.

1028-1029 yılları arasında kardeşi Çağrı Bey ile birlikte Merv ve Nişabur kentlerini ele geçirdi. Buhara ve Belh kentlerine seferler düzenledi. 1034'te Şah Melik'e karşı ilk mağlubiyetini aldı ve 7 - 8 bin askerini kaybetti. 1035'te ilk büyük zaferini Gazne hükümdarı Mesud'a karşı savaşarak elde etti. Bu savaş Selçukluları mültecilikten kurtarıp ülke sahibi bir devlet haline getirdi. Tuğrul Bey, Nişabur'u payitaht seçip 1038 yılında Nişabur'da adına hutbe okutup, kendini sultan ilan etti.

23 Mayıs 1040 tarihinde Gaznelilerle yaptığı Dandanakan Savaşı'nı kazanarak Gazne Devleti'ne karşı Selçukluların üstünlüğünü sağladı. Tuğrul bey, bu büyük zaferden sonra, Bağdad’ daki Abbasi halifesine bağlılık ve hurmet ifade eden mektubunu gönderdi ve 1043 yılında devlet merkezini Rey şehrine taşıdı. Kardeşi Çağrı Bey'i Horasan valisi tayin eden Tuğrul Bey İran'ın büyük bir bölümünü ele geçirdi ve Selçuklu topraklarını Anadolu'ya kadar uzandırdı.

1055 yılında Bağdad merkezli Abbası halifesi olan Kaim Bağdat’ı ellerinde bulunduran Şii mezhepli Buveyhoğulları’na olan bağımlılıktan kurtulmak için Bağdat’lı ünlü alim, fakih ve kadı Mavardı’yı Tuğrul Bey’e gönderek Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey’den yardım istedi. Bağdat’a asıl iktidar gücü olan halifelik muhafız güçleri komutanı olan Türk asıllı ama Şii mezhepli “Basasırı” destek görmeyi önceden kabul etti. Ama sonra “Basasırı” bu görüşünden ayrıldı ve Buveydiler ile aksi düştü. Halife Kaim de bu ayrılıktan istifade edip Tuğrul Bey’i Bağdat’a davet etti. Tuğrul Bey Abbasi halifesini Şii’lerden kurtarmak için 1055’te Bağdat’a yaptığı seferde Buveyhoğuları ile savaştı ve onları ağır bir yenilgiye uğrattı. Irak’da son Buveyoğulları hükümdarı olan El-Meliku’r-Rahim’i esir alan Tuğrul Bey bu devlete son verdi. Tuğrul Bey Bağdat’a girip Abbasi halifeliğinin koruyuculuğunu üzerine aldı.

Fakat tam bu sırada Selçuklu idaresinde bulunan ülkede Tuğrul Bey aleyhine üvey kardeşi İbrahim Yinal isyan etti ve büyük sayıda Türkmen de bu isyana katıldı. Tuğrul Bey isyancı üvey kardeşi İbrahim Yinal ve Buveyhoğulları orduları ile zor bir savaşa girmek zorunda kaldı. Aralık 1058’de 400 atlı süvari bedevi Banu Hilal aşiret birlikleri başlarında 1055’de Bağdat’dan sürülmüş Basasırı olarak Bağdad’ı işgal ettiler. Şehirde camilerde Kahire’de bulunan Şii Fatimiler halifesi Mustensir adına hutbe okuttular.

1060 yılında Tuğrul Bey İbrahim Yinal isyanını bastırdı ve Fatimilerin eline geçmiş olan Bağdat’ı ele geçirdi.

Tuğrul Bey 1060'ta Mısır Fatimilerini bir daha toparlanamayacak şekilde bozguna uğrattı. Abbasi halifesi Kaim’in tekrar Bağdat’a dönmesini sağlayan Tuğrul Bey, halifenin kızı Seyyide Fatıma el-Betül ile evlendi. Halife Kaim, Tuğrul Bey’e Sultan, Ruknu’d-Devle (Dinin direği) ve Malikul-Meşrik ve Magrib (Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı) unvanlarıni verip onu Sultan ilan etti.

Tuğrul Bey’in ilk eşi bir hastalıktan 1060 yılında Cürcan’da vefat etti. Eşinin naaşını Büyük Selçuklu Devleti’nin başkenti Rey kentine getirtirmiş ve orada defnettirmiştir.

Bizans karşısında sürekli savunma durumunda olan İslam dünyası, Tuğrul Bey'le birlikte hücuma geçti. Bizans’ın elindeki Anadolu'ya ilk giren Türk Sultanı da Tuğrul Bey oldu.

Tuğrul Bey, Maveraünnehr’den Anadolu’ya, Irak’tan Azerbaycan ve Kafkasya’ya kadar olan ülkede huzur ve emniyet tesis etti. Yirmi sekiz ülkeye kendi hakimiyetini kabul ettirdi. Zirai, ticari faaliyet neticesinde iktisadi hayat gelişip, refah seviyesi yükseltildi. Bizans akınlarında çok ganimet alınıp, büyük gelir elde edildi. Devlet teşkilatı muazzam şekilde tesis edilip, kuvvetli temeller üzerine oturtuldu. Selçuklu devlet teşkilatı, devrinde ve sonra kurulan Türk ve İslam devletlerine örnek oldu.

“Kendime bir saray yapıp da yanında bir cami inşa etmezsem, Allahü tealadan utanırım” sözü Tuğrul Bey’in dini duygularını çok güzel ifade etmektedir. Bağdad’da yaptırdığı sarayının yanına cami, medrese ve hamam da yaptırmıştır.

Tuğrul Bey Erciş ve Bergri kalelerini fethederek Anadolu'nun kilidi olan Malazgirt önünde ordugah kurdu. Fakat Malazgirt, Tuğrul Bey'e nasip olmadı.

Tuğrul Bey, 22 Ağustos 1062 tarihinde Abbasi halifesi Kâim’in kızı ile evlendi.

Bağdat ve Rey'i imar eden Tuğrul Bey yakalandığı bir hastalık sonucu 5 Eylül 1063 tarihinde vefat etti. Evliliklerinden çocuğu olmadı.

Tuğrul Bey, 4 Eylül 1063 tarihinde İran’ın Rey şehrinde 73 yaşında ölmüştür. Yerine yeğeni Alp Arslan geçmiştir.

Kaynak:Biyografiler.com