Çandarlı Halil Paşa 1439-1453 yılları arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır. İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed tarafından idam ettirilmiştir. Osmanlı tarihinde idam edilen ilk sadrazamdır.

Çandarlı Halil Paşa'nın doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Çandarlılar olarak bilinen aile aslen Ankara’nın Nallıhan ilçesine bağlı Cendere köyünden çıkmış bir Türkmen ailedir. Dedesi Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa da sadrazamlık yapmıştır. Babası Çandarlı İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında 1436 yılında kazaskerliğe atanmıştır.

İbrahim Paşa'nın iki oğlu vardı. Kazasker bulunan büyük oğlu Çandarlı Halil Paşa babasından sonra vezir-i azam olmuş ve ümeradan bulunan küçük oğlu Çandarlı Mahmud Çelebi de Sultan I. Mehmet Çelebi'nin dokuz kızından biri, II. Murat'ın kız kardeşi, Fatih Sultan Mehmed'in de halası olan Hafsa Sultan'la evlendi.

Çandarlı Halil Paşa’nın iki oğlu vardı. Büyüğü Süleymân Çelebi, kazasker; küçüğü İbrâhim Çelebi de Bursa kâdısı idi. İbrâhim Çelebi önce kâdılıktan azledilip hapsedildi ise de, bilâhere serbest bırakıldı ve Amasya kâdılığına tâyin edildi. Çandarlı Mahmud Çelebi'nin devletteki en yüksek görevi Bolu Mutasarrıflığı olmuş, bir Sırbistan seferinde esir düşmüş, sonradan Sırplarla yapılan anlaşmanın maddelerinden biri de onu kurtarmaya yönelikti.

1439 yılında sadrazam iken ölen Osmancıklı (Amasyalı) Koca Mehmed Nizamüddin Paşa vefat ettikten sonra Sultan II. Murat tarafından 1439 yılında Çandarlı Halil Paşa sadrazamlığa getirildi. Padişahın savaştan hoşlanmadığını göz önünde bulundurarak, barışçı bir politika izledi.

Çandarlı Halil Paşa, Ağustos 1444 ayında II. Mehmed'in (Fatih Sultan Mehmed) 12 yaşında iken birinci sultanlık döneminde fiilen Osmanlı Devleti'ni yönetti. Bu dönemde özelikle Anadolu beyliklerine karşı yapılan sert müdahalelerin önüne geçerek büyük bir iç karışıklığı önledi. Daha sonra Macar-Lehistan Kralı III. Ladislav komutasındaki Haçlı Ordusu'nun Varna'ya yönelmeleri üzerine Osmanlı Devleti ordusunun başına yeniden II. Murat'ın gelmesini sağladı. Bunun sonucunda 10 Kasım 1444 tarihinde Osmanlı Devleti Varna Muharebesi'nde büyük bir zafer kazandı.

Ardından Osmanlıların Mora'ya büyük bir sefer yaparak bu bölgenin büyük kısmının ele geçirilmesinde, Eflak Prensi III. Vlad Tepeș'in Macar müttefiklerinden ayrılmasında ve II. Kosova Muharebesi'nde Osmanlı ordusunun Janos Hunyadı komutasındaki Macar-Eflak ordusunu imha etmesinde büyük rol oynadı.

3 Şubat 1451 tarihinde II. Murat'ın ölmesi üzerine II. Mehmet'in (Fatih Sultan Mehmed) 18 Şubat 1451’de ikinci defa tahta geçmesinden sonra da sadrazamlık görevine devam etti. Fakat bu sırada padişahın lalası olan Zağanos Mehmet Paşa ile arasında bir politik mücadele başladı. Çandarlı Halil Paşa, Mehmet Paşa'nın padişaha Bizans'a karşı daha atak davranması hakkındaki tavsiyelerine karşıydı. Çandarlı Halil Paşa, Bizans'a karșı daha ılımlı davranılması tavsiyeleri vermekteydi.

İstanbul kuşatması sırasında Avrupa'da yeni bir haçlı ittifakı ortaya çıkacağından şüphelendiğini ve bu nedenle kuşatmanın kaldırılması gerektiğini söyledi. Bu tavsiyeleri orduda ve devlet kapılarında Çandarlı Halil Paşa'nın Bizans'tan rüşvet aldığı söylentilerinin dolaşmasına neden oldu. 29 Mayıs 1453 tarihinde İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed bu dedikoduları ciddiye aldığını söyleyerek 1 Haziran 1453’de Çandarlı Halil Paşa'yı sadrazamlıktan azletti.

Çandarlı Halil Paşa ve çocukları tutuklandı. Çocukları daha sonra serbest bırakıldı ama Çandarlı Halil Paşa Yedikule'de Altın Kapı'da kırk gün hapis edildi. 10 Temmuz 1453 tarihinde gözlerine mil çekilerek idam edildi. Cenazesi oğlu İbrahim Paşa tarafından İznik’e götürülerek Nilüfer Camisi İmareti yakınındaki türbesine gömüldü

Çandarlı Halil Paşa, 10 Temmuz 1453 tarihinde İstanbul’da Fatih Sultan Mehmed tarafından idam ettirilmiştir. Osmanlı'da idam edilen ilk sadrazamdır. İdamından sonra kendisinin ve ailesinin tüm mallarına el konulmuştur.

Eserleri :
Çandarlı Halil Paşa Ege'de Çandarlı Körfezi'nde bir kale yaptırmıştır. Çandarlı ilçesi onun adını taşımaktadır. Ayrıca İznik'te bir imaret ve Edirne'de "Halil Paşa Hanı" olarak bilinen bir han inşa ettirmiştir.

20 Mart 2018 tarihinde yönetmenliğini Cevdet Mercan’ın yaptığı ve Kanal D ekranlarında yayınlanmaya başlayan “Mehmed: Bir Cihan Fatihi” adlı dizide Fatih Sultan Mehmed’i Kenan İmirzalıoğlu canlandırırken Çandarlı Halil Paşa’yı Çetin Tekindor canlandırmıştır.

Kaynak:Biyografiler.com