Antik Dönem

Filistin toprakları, M.Ö. 3000’lerden itibaren birçok büyük medeniyetin ilgisini çeken ve hâkimiyet kurduğu bir bölge olmuştur. İlk olarak Kenanlılar, bu topraklarda şehir devletleri kurarak tarım ve ticarete dayalı bir yaşam sürdürdüler. Kenanlılar, bölgede politeist (çok tanrılı) inanç sistemleriyle dikkat çekerler.

Kenanlıların ardından Hititler, Mısırlılar, Asurlular, Babilliler ve Persler bu coğrafyada egemenlik kurmuşlardır. Bu dönem, Filistin'in Mezopotamya, Mısır ve Anadolu uygarlıkları arasında el değiştirdiği, kültürel ve dinsel etkilerin yoğun olarak yaşandığı bir dönemdir.

M.Ö. 1000 civarında, Yahudiler bölgeye yerleşerek iki önemli krallık kurdular: İsrail Krallığı (kuzey) ve Yehuda Krallığı (güney). Kutsal metinlerde bu dönem, Hz. Davud ve Hz. Süleyman gibi peygamber-kralların yönetimiyle öne çıkar. Ancak İsrail Krallığı M.Ö. 722'de Asurlular, Yehuda ise M.Ö. 586’da Babilliler tarafından yıkıldı.

Ardından bölge sırasıyla Pers İmparatorluğu, Büyük İskender döneminde Makedonlar, Seleukoslar, Ptolemaioslar ve en nihayetinde Romalılar tarafından yönetildi. M.S. 1. yüzyılda Hz. İsa’nın doğumu, bu topraklarda gerçekleşti. Romalılar zamanla Yahudi isyanlarını bastırarak bölgedeki Yahudi varlığını zayıflattı. M.S. 4. yüzyıldan itibaren Bizans İmparatorluğu bölgeye hâkim oldu ve Hıristiyanlık burada kurumsallaşmaya başladı.

İslam Dönemi

7. yüzyılda Halife Ömer bin Hattab döneminde Kudüs ve çevresi Müslüman Araplarca fethedildi. Böylece Filistin, İslam medeniyetinin önemli bir parçası hâline geldi. Müslümanlar, Kudüs'ü hem dini hem de siyasi bir merkez olarak benimsedi. Kubbetü’s-Sahra ve Mescid-i Aksa, bu dönemde inşa edilmiştir.

Bölge sırasıyla Emeviler, ardından Abbasiler döneminde İslam yönetimi altında kaldı. 10. yüzyıldan itibaren zayıflayan Abbasi otoritesinden sonra bölge, kısa süreli çeşitli Müslüman emirlikler tarafından yönetildi.

11. yüzyılda Selçuklular, ardından 12. yüzyılda Selahaddin Eyyubi liderliğindeki Eyyubiler, Filistin’i Haçlılara karşı savundular ve Kudüs’ü geri aldılar. Özellikle Selahaddin Eyyubi, 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü yeniden Müslüman yönetimine kazandırarak Filistin tarihinde önemli bir figür olmuştur.

1516 yılında Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi sırasında bölge Osmanlı egemenliğine girdi. Bu tarihten itibaren 400 yıl boyunca Filistin, Osmanlı İmparatorluğu’nun bir sancağı olarak huzurlu ve istikrarlı bir dönem yaşadı.

20. Yüzyıl

I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasıyla Filistin, İngiltere’nin kontrolüne geçti. 1917 yılında İngiliz Dışişleri Bakanı Arthur Balfour tarafından yayımlanan Balfour Deklarasyonu, Filistin’de bir Yahudi yurdu kurulmasını destekledi. Bu politika, Araplar ve Yahudiler arasında gerilimi tırmandırdı.

1920–1947 yılları arasında Filistin, İngiliz Mandası yönetimi altında kaldı. Bu dönemde Yahudi göçleri yoğunlaştı ve bölgedeki demografik yapı büyük ölçüde değişti. Arap isyanları bastırıldı, Yahudi milisleri (Irgun, Haganah) ortaya çıktı.

1947 yılında Birleşmiş Milletler, Filistin topraklarını Arap ve Yahudi devletleri olarak ikiye bölmeyi önerdi. Yahudiler bu planı kabul etti, ancak Arap ülkeleri ve Filistinli Araplar reddetti.

14 Mayıs 1948’de İsrail Devleti’nin bağımsızlığını ilan etmesiyle birlikte Arap-İsrail Savaşları başladı. Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak, İsrail’e savaş açtı. Ancak İsrail savaşı kazandı ve Filistin topraklarının büyük kısmı İsrail’in kontrolüne geçti. Gazze Şeridi Mısır, Batı Şeria ise Ürdün yönetimine bırakıldı. Yaklaşık 700.000 Filistinli mülteci durumuna düştü. Bu olaya Nakba (Felaket) adı verildi.

Günümüz Filistin

Filistin toprakları bugün iki ana bölgeye ayrılmış durumdadır:

Batı Şeria (West Bank): Ürdün Nehri’nin batısında yer alır. Doğu Kudüs de bu bölge içindedir. Batı Şeria, Filistin Yönetimi'nin (El Fetih) idaresinde olsa da, birçok noktada İsrail'in askeri kontrolü altındadır. Ayrıca İsrail, burada yüzlerce yasa dışı Yahudi yerleşimi kurmuştur.

Gazze Şeridi: Doğu ve kuzeyde İsrail, güneyde Mısır ile çevrili dar bir kıyı şerididir. 2007 yılından bu yana Hamas’ın kontrolündedir. İsrail ve Mısır tarafından ağır bir abluka altındadır.

Filistin siyasetinde uzun süredir devam eden bir ikilik söz konusudur:

Filistin Yönetimi (El Fetih): Mahmut Abbas liderliğinde Batı Şeria'yı idare eder. İsrail ile diplomatik çözüm arayışını sürdürür. 1994 Oslo Anlaşmaları’ndan bu yana Batı Şeria’da sınırlı özerklik hakkına sahiptir.

Hamas: İslamcı bir hareket olan Hamas, 2006’da seçimleri kazanmasına rağmen Fetih ile yaşanan anlaşmazlıklar nedeniyle Gazze’de tek başına yönetimi ele aldı. İsrail ve Batı ülkeleri tarafından terör örgütü olarak kabul edilir. Silahlı direnişten yana bir tutum sergiler.

Bu bölünmüşlük, Filistin siyasetinin zayıflamasına ve uluslararası arenada etkinliğinin azalmasına neden olmaktadır.

İsrail ile Filistin arasındaki çatışmalar son 15 yılda sıkça tırmanmıştır. Özellikle, İsrail'in Gazze’ye uyguladığı abluka, ekonomik kriz ve insani felaketleri beraberinde getirmiştir. İsrail yerleşim politikaları, Batı Şeria'daki Yahudi yerleşimlerinin artması, "iki devletli çözüm"ün fiilen imkânsız hâle gelmesine neden olmaktadır. Kudüs’ün statüsü, en tartışmalı konulardan biridir. İsrail, Kudüs'ü "bölünmez başkent" ilan ederken, Filistinliler Doğu Kudüs'ü başkent yapmak istemektedir. İsrail, 2023 ve 2024 yıllarında Gazze’de büyük askeri operasyonlar düzenlemiş; binlerce sivilin ölümüyle sonuçlanan bu saldırılar, uluslararası kamuoyunda geniş yankı uyandırmıştır.

Filistin’in Önemli Liderleri

Yaser Arafat (1929–2004)
Filistin davasının en önemli figürlerinden biri olan Yaser Arafat, 1969’da Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) lideri oldu. Silahlı direnişin simgesi olarak görülürken, 1990’lı yıllarda İsrail ile barış görüşmelerine katıldı. 1993 yılında Oslo Anlaşmalarını imzaladı ve Filistin Yönetimi'nin ilk başkanı oldu. 1994'te Nobel Barış Ödülü aldı. 2004'te Paris'te hayatını kaybetti.

Mahmut Abbas (1935– )
Yaser Arafat sonrası FKÖ liderliğine geçen Mahmut Abbas, Batı Şeria’daki Filistin Yönetimi'nin başkanlığını sürdürmektedir. İki devletli çözümün savunucusudur. Uluslararası camiada daha ılımlı ve diplomatik bir figür olarak görülmektedir.

İsmail Haniyeh (1962– )
Hamas hareketinin önemli liderlerinden biri olan İsmail Haniyeh, 2006’daki seçimlerde Gazze’de başbakan seçildi. Fetih ile yaşanan iç çatışmaların ardından Hamas, Gazze’yi kontrol altına aldı. Direniş çizgisinde kalmasıyla öne çıkar.

Halid Meşal (1956– )
Uzun yıllar Hamas’ın siyasi liderliğini yürüttü. Sürgün hayatı boyunca Katar ve diğer ülkelerde Hamas’ı uluslararası alanda temsil etti. Sert söylemleri kadar diplomatik manevralarıyla da dikkat çeken bir figürdür.

Hanan Aşravi (1946– )
Filistin’in önde gelen kadın siyasetçilerindendir. Akademisyen kimliğiyle tanınan Hanan Aşravi, barış görüşmelerinde Filistin heyetinde yer aldı. Kadın hakları, demokrasi ve insan hakları savunuculuğuyla tanınır.